Hoe genetisch onderzoek bijdraagt aan effectieve bescherming van de leeuw
Menselijke maatregelen om leeuwen te beschermen, hebben impact op de genetische gezondheid van de populaties. Dat ontdekten Leidse en Keniaanse wetenschappers door het DNA van 171 Keniaanse leeuwen te analyseren. ‘Door bijvoorbeeld reservaten te omheinen, neemt de kans op inteelt toe.’ Met de kennis en tools uit het onderzoek kunnen beheerinstanties in Kenia hun waardevolle wildlife in de toekomst nog beter beschermen.
Om de leeuwenpopulaties gezond en bloeiend te houden en conflict met de lokale gemeenschappen te vermijden, is natuurbeheer nodig. De Kenya Wildlife Service (KWS) is hiervoor verantwoordelijk. Samen met wetenschappers van de Universiteit Leiden en het Keniaanse Wildlife Research Training Institute, brengt KWS nu de genetische diversiteit van hun leeuwenpopulaties in kaart. Het doel: ontdekken hoe mensen deze diversiteit tot op heden hebben beïnvloed, en bedenken hoe we leeuwen in de toekomst nog effectiever kunnen beschermen.
Waarom diversiteit belangrijk is
‘Een gezonde populatie heeft genetische diversiteit nodig,’ legt Laura Bertola uit. Zij werkte ten tijde van het onderzoek als promovendus in Leiden. ‘Dit vergroot de veerkracht en overlevingskansen van een soort op de lange termijn. Het vermindert bijvoorbeeld de kans op inteelt en stelt een populatie in staat zich aan te passen aan veranderingen, zoals klimaatverandering of ziektes.’
Duidelijke noord-zuidspreiding
Aan de hand van het genetisch onderzoek zagen de wetenschappers dat leeuwenpopulaties in het zuiden duidelijk verschillen van de populaties in het noorden. ‘Zulke verschillen ontstaan oorspronkelijk door natuurlijke barrières, aldus begeleider Hans de Iongh. ‘Denk bijvoorbeeld aan rivieren of bergen. Ook recente veranderingen in het milieu en klimaat, en de aanwezigheid van mensen spelen een rol. Maar we zagen dus ook de effecten van beheermaatregelen terug.’
Probleemleeuwen vermengen met andere populaties
‘Mensen dringen steeds meer het leefgebied van wilde dieren binnen’, vertelt promovendus Monica Chege. ‘In Kenia komen leeuwen daardoor soms in conflict met lokale gemeenschappen. Het KWS kan dan ingrijpen door de probleemleeuw te vangen en elders uit te zetten, waar ze minder overlast veroorzaken.’
In het verleden zijn bijvoorbeeld veel probleemleeuwen vanuit het hele land teruggeplaatst in Tsavo National Park. Die zullen zich vervolgens gaan voortplanten met de lokalen leeuwen. Chege: ‘Dit zien we inderdaad terug in de genetische samenstelling van deze populatie: er is “vermenging” met genen van leeuwen van buitenaf.’ Of dat goed of slecht is voor de leeuwen is een lastige kwestie. ‘Maar door alle groepen te vermengen, verlies je uiteindelijk aan diversiteit,’ zegt Bertola. ‘Daarom proberen we de bestaande structuur in stand te houden.’
Hekken beperken natuurlijke verspreiding
Een andere manier om conflict te vermijden, is door reservaten te omheinen. Ook dat zagen de onderzoekers terug. ‘Bij de omheinde populaties van Lake Nakuru National Park en Solio Ranch zagen we minder genetische diversiteit,’ aldus Chege. ‘Waarschijnlijk omdat leeuwen zich door de hekken niet meer natuurlijk kunnen verspreiden, en dus minder in aanraking komen met leeuwen uit andere populaties.’
Monsters verzamelen
De onderzoekers verzamelden 171 leeuwenmonsters van over heel Kenia. Voormalig KWS-medewerker Francis Lesilau begon hiermee. Hij promoveerde in 2019 in Leiden op zijn leeuwenonderzoek. ‘We verkrijgen DNA uit haar, bloed, huid en/of weefsel. We verzamelden monsters bij verschillende KWS-stations en nationale parken, ze zijn soms ook van leeuwen die werden getransporteerd of behandeld.'
Monica Chege breidde de collectie verder uit zodat alle belangrijke leeuwenpopulaties van het land erin vertegenwoordigd waren. Laura Bertola en Klaas Vrieling ontwikkelden vervolgens een speciale genetische test afgestemd op leeuwen. Bertola: ‘Hiermee konden we de monsters vervolgens analyseren. Je kunt er populaties mee in kaart brengen, of mogelijke risico’s op inteelt, of bijvoorbeeld beoordelen hoe goed bepaalde natuurgebieden met elkaar verbonden zijn. Ook kan het helpen bij het achterhalen van de herkomst van illegaal gestroopte producten.’
‘Verbind nationale parken onderling’
De nieuwe aanpak is een waardevolle tool voor Keniaanse natuurbeheerorganisaties. Chege: ‘We hopen dat het helpt de leeuwendiversiteit in Kenia zo effectief mogelijk te beschermen. Dat kan onder meer door bij het beheer beter rekening te houden met de verschillende genetische groepen en hun unieke evolutionaire geschiedenis.’
‘Bijvoorbeeld door te voorkomen dat we populaties die genetisch teveel van elkaar verschillen met elkaar vermengen,’ vertelt haar begeleider Geert de Snoo. ‘Of door leeuwen in omheinde reservaten regelmatig uit te wisselen met andere leeuwen om inteelt te voorkomen.’ Chege: ‘Ook moeten we de verschillende leefomgevingen van leeuwen onderling beter verbinden. Dat is cruciaal om de Keniaanse leeuw genetisch gezond te houden, zodat we nog generaties lang van dit majestueuze wildlife-icoon kunnen genieten.’
Tekst: Hilde Pracht
Foto's: Laura Bertola
Verder lezen
Lees het wetenschappelijke artikel in Evolutionary Applications: Genetic diversity of lion populations in Kenya: Evaluating past management practices and recommendations for future conservation actions.