Verkeerde tijd, verkeerde plaats: hoe klimaatverandering het trekvogels moeilijk maakt
Hoe beïnvloedt klimaatverandering de trekroutes van vogels? Voornamelijk negatief, volgens nieuw onderzoek van Yali Si van het Centrum voor Milieuwetenschappen in Leiden. ‘Het verandert de timing van de natuur, en dat in elke regio op een andere manier,’ legt ze uit. ‘Dat kan leiden tot een groeiende mismatch tussen de beschikbaarheid van voedsel en de gebruikelijke aankomst van vogels in een gebied.’
‘Voor trekvogels moet voedsel precies op het juiste moment en op de juiste plaats beschikbaar zijn,’ vertelt Si. ‘Als gras of ander voedsel eerder of juist later begint met groeien, lopen de vogels het risico te laat of te vroeg te arriveren.’ Klimaatverandering beïnvloedt echter de timing van seizoensgebonden gebeurtenissen in de natuur, zoals de start van de lente. Dit is een probleem voor alle dieren, omdat zijzelf of hun prooien afhankelijk zijn van vegetatie als voedselbron of schuilplaats. Maar voor trekvogels is de uitdaging nog een stuk groter.
Verkeerde moment, verkeerde plaats?
‘Vogels kunnen hun migratie enigszins uitstellen of vervroegen’, vertelt Si. ‘Het probleem is echter dat de timing van de natuur niet overal op dezelfde manier en in hetzelfde tempo verandert. In sommige regio’s begint de lente eerder, in andere regio’s juist later, en in sommige regio’s verandert er niets. De vogels reizen door al deze verschillende gebieden, en in elke regio is de verandering weer net even anders. Daardoor is het een behoorlijke uitdaging om overal precies op het juiste moment te arriveren!’
Een goed ondersteunend netwerk
Het onderzoek richtte zich op zestien trekvogelsoorten in Azië. Si: ‘Deze vogels hebben een overwinteringsgebied, een aantal tussenstopgebieden om te rusten en te voeden, en een broedgebied. Al deze gebieden zijn met elkaar verbonden: ze vormen een netwerk. We wilden weten in hoeverre klimaatverandering de werking van dit netwerk beïnvloedt, en in hoeverre het nog steeds in staat is om de vogeltrek te faciliteren. Dit noemen we ook wel de integriteit van het migratienetwerk.’
Om dit te bepalen, vergeleken Si en haar collega’s de werking van de migratienetwerken over de afgelopen 21 jaar (een periode met klimaatverandering), en vergeleken dit met een denkbeeldige periode van 21 zonder klimaatverandering (waarbij alleen de gemiddelde seizoenschommelingen werden meegenomen). Si: ‘Op deze manier konden we het specifieke effect van klimaatverandering op de integriteit van het migratienetwerk voor elke soort bepalen.’
Moeilijkheden voor alle zestien soorten
'We hebben ontdekt dat alle zestien soorten last ondervinden,' zegt Si. 'Klimaatverandering maakt alles gewoon ingewikkelder voor hen.' Vogels die relatief dichter bij de gematigde klimaatzone overwinteren, ondervinden meer problemen dan vogels die op hogere breedtegraden overwinteren. Si: 'In deze gebieden zijn de verschillen in klimaatverandering groter, dus vogels hebben daar het meeste moeite om zich aan te passen.'
‘Je moet de hele reis meerekenen’
Eerdere onderzoeken naar trekvogels concentreerden zich vaak op een enkel gebied, of onderzochten meerdere gebieden onafhankelijk van elkaar. ‘Maar op die manier behandel je maar één facet van het volledige migratieproces’, zegt Si. ‘Terwijl alles een samenhangend systeem vormt. Die studies keken niet naar de reis als geheel, maar onderzochten elk aspect afzonderlijk. Zo krijg je dus een onvolledig beeld en onderschat je het totale effect van klimaatverandering op deze vogels.’ Onderzoek als dat van Si is nu mogelijk omdat we inmiddels lang genoeg data over klimaatverandering hebben verzameld om trends te analyseren en zinvolle waarnemingen te doen.
Welke acties moeten we ondernemen?
Met de methodes en resultaten van Si en haar collega’s kunnen we de kwetsbaarheid van trekvogels voor klimaatverandering beter inschatten. De huidige tools houden nog geen rekening met het feit dat deze soorten afhankelijk zijn van de onderlinge verbondenheid van verschillende gebieden. Si: ‘Door onze resultaten in deze tools te integreren, kunnen we ze ook geschikt maken voor het monitoren van trekvogels. Met deze verbeteringen kunnen we de gevolgen van klimaatverandering beter begrijpen en bepalen welke acties nodig zijn om de biodiversiteit te beschermen en behouden.’
Paper
Wei, J., Xu, F., Cole, E. F., Sheldon, B. C., de Boer, W. F., Wielstra, B., Fu, H., Gong, P., & Si, Y. (2024). Spatially heterogeneous shifts in vegetation phenology induced by climate change threaten the integrity of the avian migration network. Global Change Biology, 30, e17148. https://doi.org/10.1111/gcb.17148