‘Het is belangrijk dat we alert zijn en het verleden blijven voelen’
Ruimte creëren voor een open dialoog over het slavernijverleden. Dat gebeurt aan de Keti Koti Tafel die werd georganiseerd door de Universiteit Leiden en gemeente Leiden in Museum de Lakenhal. Daar, op een paar meter afstand van schilderijen uit de 17e eeuw, deelden Leidenaren een rituele maaltijd en spraken zij over de gevolgen van de slavernij en onze koloniale geschiedenis in onze hedendaagse samenleving.
Voor sommigen is vooral het begin ongemakkelijk als de deelnemers aan tafel plaats nemen. ‘Wit’ zit tegenover ‘zwart’ en omgekeerd. De meeste mensen hebben elkaar nog nooit gezien en voelen enige terughoudendheid en ook wat gene om intieme en persoonlijke ervaringen uit te wisselen. Maar, verzekert Mercedes Zandwijken die deze Keti Koti-dialoogtafel samen met haar echtgenoot Machiel Keestra uitdacht, dat gaat goed komen. En dat doet het ook na een aantal rituelen die ruimte maken voor het aangaan van dat ongemak.
Kwasi bita-stokjes en plengoffers
De deelnemers worden uitgenodigd om op een klein kwasi bita-stokje te kauwen. De bittere smaak van deze geneeskrachtige plant slaat terug op de wrange tijd van de slavernij. Al kauwend op het bittere houtje wrijven de gesprekspartners elkaars polsen in met kokosolie. Zo verplaatsen zij zich in de pijn die hun voorouders hebben ervaren, of juist aan anderen hebben toegebracht, en wrijven ze die pijn bij de ander, op de plek waar de ketenen zaten, weg. Een koor zingt tijdens dit ritueel een treurlied ter nagedachtenis aan de voorouders en brengt een plengoffer om moeder aarde te bedanken. ‘Dat is een goed Surinaams gebruik’, legt Zandwijken uit, ‘voordat we aan zoiets belangrijks als deze dialoog kan beginnen’.
Een oudere man raakt ontroert door de rituelen. ‘Onze handen strelen. Zo heb ik dat nog nooit meegemaakt’, brengt hij zijn emoties onder woorden. Zijn jongere gesprekspartner is eveneens onder de indruk. Hij drukt zich in krachtige steekwoorden uit: ‘Confronterend. Diep. Woest. Pijn. Vrijheid.’ En ook bij veel andere gesprekskoppels mist deze symbolische handeling zijn uitwerking niet.
De Keti Koti Tafel: het delen van ervaringen
De Keti Koti Tafel is een van onderdelen tijdens het landelijke Herdenkingsjaar Slavernijverleden waarmee de universiteit en de gemeente aandacht besteden aan de afschaffing van de slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen op 1 juli 1873. Universitair Diversity Officer Aya Ezawa en Fakiha Ahmed nodigden hiervoor in samenwerking met de gemeente honderd deelnemers uit.
Tijdens een eenvoudige, lekkere Surinaamse maaltijd die ons herinnert aan het slavernijverleden onderzoeken de deelnemers aan de hand van dialoogvragen hoe zij ruimte kunnen nemen en krijgen om zichzelf te zijn. Dat begint bij het delen van een ervaring waarbij zij niet hebben gedaan wat zij wilden doen of wilden zeggen. En ook wat hen daarbij weerhield en hoe ze zich daarbij voelden. Allebei de gesprekspartners krijgen daarvoor even veel tijd om over hun ervaring te vertellen. De ander wordt geacht stil te zijn en minutenlang alleen maar te luisteren. Dat is, zo blijkt, nog best moeilijk.
Racisme en discriminatie
Veel gedeelde ervaringen hebben betrekking op racisme en discriminatie: een gedachtengoed en handeling waar het slavernij en kolonialisme op waren gebaseerd. Over hoe mensen zich buitengesloten voelen op school, de universiteit, het werk of de vereniging en wat de persoonlijke gevolgen daarvan zijn. Maar ook hoe het voelt om het niet voor iemand op te nemen als die racistisch bejegend wordt. De nieuwbakken Leidse burgemeester Peter van de Velden haakt daar even later op in. ‘We moeten opstaan als het niet klopt. Ook in de politiek. Daar zijn we soms te voorzichtig in.’
Wethouder Abdelhaq Jermoumi herinnert zich hoe zijn leven plots veranderde na 9/11, de dag dat terroristen met vliegtuigen aanslagen pleegden in de Verenigde Staten. In zijn jeugd heeft hij altijd ‘zijn ruimte kunnen nemen’ vertelt hij. ‘Ik heb geen enkele herinnering aan racisme. Maar na 9/11 werd dat anders. Van mij, belijdend moslim, werd voortdurend verwacht dat ik publiekelijke afstand nam van een groep volkomen gestoorde mensen. Dat wantrouwen toen, dat deed pijn en maakte mij van binnen erg boos.’ Veel mensen herkennen zich in dat ‘altijd moeten’, of zoals een student het noemt ‘de ambassadeur van Allochtonië te zijn’.
‘We moeten het verleden blijven voelen’
Annetje Ottow, voorzitter van het College van Bestuur van de universiteit, is onder de indruk van de persoonlijke verhalen die zij hoort. ‘Het maakt je bewuster hoe het verleden nog altijd doorwerkt in het heden. Zo’n moeder die vertelt dat mensen zomaar aan het haar van haar dochtertjes zitten… dat kan toch niet. Daar krijg ik het erg benauwd van. Het is belangrijk dat we dat van elkaar weten, dat we alert zijn en het verleden blijven voelen.’
'Dat mijn familie onderdeel uitmaakte van een koloniaal systeem dat ongelijkheid normaliseerde, daar ging het thuis nooit over.'
Haar eigen grootvader was ambtenaar in Nederlands-Indië, vertelt ze. ‘Maar dat mijn familie onderdeel uitmaakte van een koloniaal systeem dat ongelijkheid normaliseerde, daar ging het thuis nooit over. Wat de Japanners hen in de oorlog hebben aangedaan, dat overheerste.’
Doordat er nu meer aandacht is voor de onderbelichte aspecten van deze geschiedenis is ook haar beeld van Nederlands-Indië veranderd. Ottow ziet het als haar verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de kritische reflectie en dialoog over het koloniale verleden en de slavernij. Ze juicht het onderzoek dat de universiteit en de gemeente hebben ingesteld naar hun rol in deze zwarte bladzijden van de geschiedenis dan ook toe. ‘Want waarom stelden de wetenschappers van de universiteit die voor vrijheid staat, geen vragen over een systeem dat veel mensen van hun vrijheid beroofde?’
Opnieuw leren zwemmen
De deelnemer die zo ontroerd raakte door het kokosolieritueel stelt zichzelf aan het einde van de avond eenzelfde waarom-vraag. ‘Waarom heb ik bijna tachtig jaar gedacht dat ik niets met slavernij te maken heb. Ik heb het zelfs in een interview in de krant gezegd, ik geloofde dat echt. Nu weet ik dat ik mijn leven opnieuw moet ontdekken.’ Zijn gesprekspartner luistert vol verwondering. ‘Hij is tachtig en gaat het leven opnieuw ontdekken! Alsof hij opnieuw wil leren zwemmen. Maar hij heeft hartstikke gelijk en leert mij iets van grote waarde én hoop. Er is altijd ruimte om jouw leven nieuwe impact te geven.’
Meer informatie over de rituelen en gebruiken van de Keti Koti Tafel ga naar: ketikotitafel.nl
Tekst: Marijn Kramp
Foto’s: Kevin Kwee
-
Mercedes Zandwijken legt de deelnemers de procedure uit -
Het themakaartje 'De ruimte nemen en krijgen om jezelf te zijn.' -
Een van de deelnemers van de Keti Koti tafeldialoog -
Een van de deelnemers van de Keti Koti tafeldialoog -
Twee deelnemers zijn geanimeerd in gesprek