Exotische Alpenwatersalamanders niet zelf naar Nederland gereisd, maar uitgezet door mensen
Leidse biologiestudenten hebben de herkomst van exotische Alpenwatersalamanders in Nederland bepaald met een speciale DNA-techniek. De dieren zijn uit verschillende uithoeken van Europa afkomstig en zijn waarschijnlijk uitgezet door mensen. Als exoten kunnen zij schadelijk zijn voor de natuur en biodiversiteit.
De flamboyante Alpenwatersalamander is op een massale schaal buiten haar natuurlijke verspreidingsgebied uitgezet – tot in Nieuw Zeeland aan toe. Van nature komt de alpenwatersalamander in continentaal Europa voor, inclusief het zuiden van Nederland. Maar inmiddels zijn alpenwatersalamanders ook in een groot deel van de rest van Nederland te vinden door de introductie van mensen. Wat blijkt? Die geïntroduceerde populaties exploderen. Maar waar komen de voorouders van deze nieuwe populaties oorspronkelijk eigenlijk vandaan? Twee studenten van de Universiteit Leiden en Naturalis Biodiversity Center hebben deze vraag in samenwerking met RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) beantwoord.
DNA geeft antwoord prijs
Vele honderden Alpenwatersalamanders zijn genetisch gescreend met DNA barcoding, een techniek waarmee snel en gemakkelijk de lettervolgorde voor een specifiek stukje DNA uitgelezen wordt. Dit stukje DNA vertoont variatie tussen soorten en zelfs tussen populaties van dezelfde soort. 'Daarmee kan het DNA-profiel van een specifieke "mysterysalamander" vergeleken worden met dat van salamanders uit het natuurlijke verspreidingsgebied, om zo de juiste herkomst, of zelfs soort, te bepalen', vertelt Sam van Veldhuijzen, één van de studenten uit het onderzoeksteam.
De onderzochte salamanders kwamen zowel uit het natuurlijke verspreidingsgebied als uit geïntroduceerde populaties. Een groot internationaal team van wetenschappers hielp de benodigde monsters te verzamelen. In Nederland hielpen vele citizen scientists mee door met wattenstaafjes salamanders te "swabben" om zo huidslijm met daarin DNA af te nemen. 'Het DNA legde een ingewikkelde introductiegeschiedenis bloot', zegt mede-student Jody Robbemont.
-
Biologiestudente Jody Robbemont is met waadpak en schepnet op zoek naar alpenwatersalamanders in Nederlandse wateren. -
Een DNA monster wordt afgenomen door biologiestudent Sam van Veldhuijzen. -
Een zwanger alpenwatersalamander vrouwtje (links) met achter haar een alpenwatersalamander mannetje in prachtkleed (rechts).
Cryptische soorten ontdekt
De Alpenwatersalamander is een apart geval. Waarschijnlijk gaat het niet om een enkele soort, maar om een verzameling van soorten, die qua uiterlijk erg op elkaar lijken. Op het oog zijn ze dus moeilijk te onderscheiden, maar genetisch gezien zijn deze "cryptische soorten" superverschillend. De nieuwe DNA-resultaten tonen aan dat maar liefst drie van de vijf cryptische Alpenwatersalamandersoorten in Nederland geïntroduceerd zijn. Slechts één daarvan komt ook van nature in Nederland voor. Deze is ook in een groot deel van het land uitgezet waar die niet thuis hoort. 'De andere twee soorten komen van origine uit Italië, die we ook aantroffen in de Krimpenerwaard, en uit de Balkan, die nu een groot deel van de Veluwe heeft veroverd,' aldus Robbemont.
Gedumpte huisdieren
Wat bezielt mensen om alpenwatersalamanders zo massaal uit te zetten? Alpenwatersalamanders zijn erg fraai en zijn voor sommige mensen een exotische opvrolijker van hun vijver – maar vandaar is het een kleine stap voor Alpenwatersalamanders om zich verder te verspreiden.
Exoten eten en verdringen inheemse soorten, en brengen ziektes met zich mee waar de lokale soorten niet tegen opgewassen zijn.
Introducties verder van huis wijzen eerder op gedumpte huisdieren. Toch is het zeer onverstandig om uitheemse organismen, oftewel soorten die hier niet van nature voorkomen, zomaar in het wild los te laten. Exotische soorten vormen namelijk één van de grootste bedreigingen voor de lokale biodiversiteit. Ze eten en verdringen inheemse soorten, en brengen ziektes met zich mee waar de lokale soorten niet tegen opgewassen zijn.
De Alpenwatersalamander-situatie toont goed aan hoe de introductie van een exoot toch vrij onopgemerkt kan verlopen. Van Veldhuijzen raadt daarom aan: 'Wanneer je een salamander, kikker of ander huisdier hebt, maar niet meer kan verzorgen, laat het dan nooit vrij in de natuur maar breng het naar de juiste opvang.'
Het artikel genaamd ‘An extended mtDNA phylogeography for the alpine newt illuminates the provenance of introduced populations’ is verschenen in Amphibia Reptilia, en geschreven door Jody Robbemont, Sam van Veldhuijzen en anderen.
Het artikel genaamd ‘MtDNA barcoding van exotische amfibieën in de duinen’, geschreven door Ben Wielstra en anderen, is verschenen in RAVON in 2023.
Tekst: Ben Wielstra en Manon de Visser, Universiteit Leiden & Naturalis Biodiversity Center en Tariq Stark en Richard Struijk, RAVON.
Beeld: Jody Robbemont (foto Sam van Veldhuijzen), Nienke Prins (foto Jody Robbemont) & Michael Fahrbach (foto's alpenwatersalamanders)