Het afweersysteem gebruiken om tumoren aan te vallen
Mirjam Heemskerk spreekt op 2 juni haar oratie ‘Levensvatbaarheid van het levend geneesmiddel’ uit. Die titel roept ongetwijfeld vragen op, want wat is een levend geneesmiddel? En wat bedoelt Heemskerk precies met de ‘levensvatbaarheid’ daarvan?
De oratie van Heemskerk, hoogleraar Immunotherapie van kanker, gaat over het onderzoeksonderwerp waar zij zelf al 25 jaar aan werkt. Een onderwerp waarvan Heemskerk al vanaf het begin van dacht daar zit potentie in en daar heeft zij zich al die jaren aan vastgehouden. 'Toen ik als onderzoeker op de afdeling Hematologie van het LUMC begon, had ik grote dromen. Niet alleen wilde ik het afweersysteem bestuderen en beter begrijpen, maar ik wilde het ook gebruiken om tumoren aan te vallen en op te ruimen.'
Aangepaste T-cellen
In haar oratie vertelt Heemskerk over het levend geneesmiddel waar zij aan werkt. Een geneesmiddel dat mensen met kanker met behulp van hun eigen afweersysteem moet gaan genezen. Ze zijn al zover met het onderzoek naar dit geneesmiddel, dat de onderzoeksgroep van Heemskerk dit geneesmiddel samen met de artsen van het LUMC naar de kliniek en dus naar de patiënt, kan gaan brengen. Met andere woorden het wordt dus daadwerkelijk ingezet als geneesmiddel, nog wel in studievorm uiteraard. Maar waar hebben we het precies over?
Kort gezegd worden er afweercellen uit een patiënt met kanker gehaald, de zogenaamde T-cellen. Deze T-cellen worden in het laboratorium bewerkt en vervolgens worden deze aangepaste T-cellen binnen zeven tot tien dagen teruggegeven aan de patiënt. Het bewerken van de afweercellen betekent dat de T-cellen zo genetisch worden aangepast dat zij kankercellen herkennen, aanvallen en opruimen. Normaal hebben T-cellen in ons lichaam als taak om virus-geïnfecteerde cellen op te ruimen, dit doen zij met specifieke herkenningsstructuren. Uit onderzoek is gebleken dat T-cellen die uitgerust worden met herkenningsstructuren die tumoren herkennen, gebruikt kunnen worden om kankercellen aan te vallen en op te ruimen.
Herkenningsstructuren als voelsprieten
Heemskerk heeft in de afgelopen jaren met haar onderzoeksgroep gezocht naar nieuwe herkenningsstructuren die in afweercellen gezet kunnen worden zodat de veranderde T-cellen heel specifiek bepaalde tumorcellen kunnen herkennen. En daarvan hebben ze er nu zo’n 25 gevonden. 'De herkenningsstructuren die wij zoeken zijn eigenlijk een soort voelsprieten die op de afweercellen zittent. Om voor elke kankertype en elke patiënt een effectief geneesmiddel te kunnen ontwikkelen, zijn veel kanker-specifieke herkenningsstructuren noodzakelijk. Daarnaast weten we dat kankercellen kunnen ontsnappen aan enkelvoudige therapieën en is het belangrijk dat kankercellen op meerdere manieren tegelijk worden aanvallen.' Voor het levend geneesmiddel waar Heemskerk aan werkt, worden de afweercellen van de patiënt met nieuwe herkenningsstructuren uitgerust afhankelijk van de karakteristieken van de patiënt en de karakteristieken van de kankersoort. Een gepersonaliseerd levend geneesmiddel dus.
Heemskerk: 'We noemen het een levend geneesmiddel omdat er levende T-cellen teruggegeven worden aan de patiënt. Deze T-cellen herkennen de kankercellen en doden ze, maar deze T-cellen kunnen zich in het lichaam van de patiënt ook vermeerderen waardoor ze voor lange tijd aanwezig blijven. Dat is een voordeel ten opzichte van andere geneesmiddelen tegen kanker. Bij de gangbare therapieën tegen kanker is na verloop van tijd de kanker verdwenen en ben je ‘tumorvrij’. Maar vaak komt de kanker dan toch weer terug. Bij dit levend geneesmiddel hopen we dat wanneer de kankercellen terugkomen, de T-cellen weer aan de slag gaan om de kankercellen op te ruimen. De aangepaste T-cellen hoeven dus maar één keer ingespoten te worden. En dan komen we dus bij de levensvatbaarheid van het geneesmiddel.'
Breder toepasbaar
De komende jaren wordt onderzocht hoe de levensduur van de T-cellen kan worden verbeterd, zodat de T-cellen voor langere tijd hun werk kunnen doen. Ook wordt onderzocht of het geneesmiddel breder toepasbaar kan worden zodat niet alleen patiënten met leukemie en lymfeklierkanker, maar ook patiënten met multiple myeloma, ofwel de ziekte van Kahler, behandeld kunnen worden. Heemskerk: 'Tevens proberen we het levend geneesmiddel te ontwikkelen voor patiënten met solide tumoren zoals huidkanker, longkanker, borstkanker, ovariumkanker en prostaatkanker. Eigenlijk elke kanker.' Een mooie ontwikkeling waar Heemskerk in haar oratie uitgebreid over vertelt.
De oratie van Mirjam Heemskerk is op vrijdag 2 juni vanaf 16.00 uur live te volgen.
Beeld: Istock