Door de kleinste lenzen kijken naar de grote wereld van de microbiologie
Antoni van Leeuwenhoek, de vader van de microbiologie, overleed 300 jaar geleden. Daarom is dit jaar uitgeroepen tot het Antoni van Leeuwenhoek-jaar. De nieuwe tentoonstelling Onvoorstelbaar in Rijksmuseum Boerhaave gaat over de wondere wereld die Van Leeuwenhoek zichtbaar maakte. Wat maakte zijn werkwijze bijzonder? En wat bindt deze Delftse hoogleraar aan onze Leidse universiteit?
Bekendheid kreeg Antoni van Leeuwenhoek grotendeels door zijn zelfgemaakte microscopen. Ondanks dat hij niet de eerste was die een microscoop maakte, waren zijn microscopen wel heel bijzonder. Hij gebruikte namelijk maar één lens, en daardoor zijn van Leeuwenhoeks microscopen erg klein. Maar zo klein als zijn microscopen waren, zo groot waren de ontdekkingen die hij ermee deed.
Meester in prepareren
Hoewel zijn microscopen van zeer goede kwaliteit waren, is dat niet genoeg om ontdekkingen te doen in de microwereld. Vaardigheden in prepareren, kleuren, snijden en kweken zijn net zo essentieel. De tentoonstelling geeft uitleg over deze vaardigheden en waarom ze van belang zijn. Van Leeuwenhoek was een meester in het maken van preparaten. Hij had bijvoorbeeld het vermogen om zó dun te kunnen snijden, dat zijn preparaat de dikte had van een enkele cel. Hiermee opende hij voor zijn tijdgenoten de microwereld en heeft hij ons op het spoor gezet om verder te komen in de microbiologie.
Naast Van Leeuwenhoeks uitstekende vaardigheden en briljante microscopen bezat hij nog iets belangrijks wat hem veel gebracht heeft: plezier. Hij was erg nieuwsgierig en wilde het liefst alles weten. Deze passie komt ook terug in zijn brieven, die ook tentoongesteld zijn in het museum. Tot aan zijn dood is hij bezig geweest met nieuwe werelden aan het licht brengen.
Boeken uit de Universitaire Bibliotheken Leiden
In het museum is ook een boek van Johannes Swammerdam tentoongesteld, een tijdgenoot en concurrent van Van Leeuwenhoek. Swammerdam wilde een soort Bijbel van de natuur maken en heeft alles wat hij onder de microscoop zag zelf getekend. Dit boek, geleend van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL), is het manuscript daarvan. Naast dit manuscript ligt een boek met de aantekeningen van Christiaan Huygens, ook geleend van de UBL. Huygens ging in de leer bij Van Leeuwenhoek, leerde met microscopen omgaan en maakte de allereerste tekeningen van micro-organismen. Van Leeuwenhoek beschreef ze toen alleen nog maar in woorden.
Hedendaagse microbiologie
Van Leeuwenhoek wordt dus gezien als de vader van de microbiologie. Dankzij het 'openen' van de microwereld door Van Leeuwenhoek worden er tot op de dag van vandaag nog steeds ontdekkingen gedaan. In Leiden doet hoogleraar Ultrastructuurbiologie Ariane Briegel bijvoorbeeld onderzoek naar de neuzen van bacteriën met de gevoeligste elektronenmicroscoop ter wereld en hoogleraar Moleculaire biotechnologie Gilles van Wezel naar antibioticaresistentie. In de tentoonstelling leggen ze hun onderzoek verder uit.
Rijksmuseum Boerhaave laat je dus niet alleen kijken door de ogen van Antoni van Leeuwenhoek, maar geeft een bredere kijk op de ontwikkeling van de microbiologie, tot aan de modernste vindingen.
De tentoonstelling Onvoorstelbaar over Antoni van Leeuwenhoek is te zien tot en met 7 januari 2024 in Rijksmuseum Boerhaave.
-
Thema 'Preparen' in de tentoonstelling over Antoni van Leeuwenhoek in Rijksmuseum Boerhaave -
Thema 'Lenzen' in de tentoonstelling over Antoni van Leeuwenhoek in Rijksmuseum Boerhaave -
Moderne Microbiologie in de tentoonstelling over Antoni van Leeuwenhoek in Rijksmuseum Boerhaave -
Boek Johannes Swammerdam, geleend van Universitaire Bibliotheken Leiden -
Thema 'Snijden & Kleuren' in de tentoonstelling over Antoni van Leeuwenhoek in Rijksmuseum Boerhaave
Antoni van Leeuwenhoek-jaar!
In 2023 is het 300 jaar nadat Antoni van Leeuwenhoek op 90-jarige leeftijd overleed na een leven vol verwondering, waarnemingen en ontdekkingen. De ontdekking van de bacterie, de bouw en werking van planten, dieren en de mens, het ontrafelen van de voortplanting; doorbraken uit de tijd van Van Leeuwenhoek. Door zijn zelfgemaakte lenzen toonde hij een micro- universum dat nog niet eerder door een mens was gezien. Stel je voor, een totaal onbekende wereld ontdekken. Hoe weet je wat je ziet? Hoe laat je het zien? En hoe overtuig je anderen dat de wereld heel anders is dan ze denken? In 2023 memoreren we de verwondering en het vakmanschap van Antoni van Leeuwenhoek. Op deze site vind je meer informatie over wat je kunt doen, bekijken en vooral ontdekken!
Visualizing the Unknown
Met het project ‘Visualizing the Unknown’ wil Rijksmuseum Boerhaave onderzoeken hoe de beeldtaal en de manieren van representeren uit de zeventiende eeuw doorwerkt in de huidige wetenschap.
Tekst: Nynke Smits
Beeld: Fien Leeflang en Fred Ernst