Innovatiecongres Rechtspraak in Beweging
Op 9 maart 2023 vond in het gebouw van de Hoge Raad het door de Raad voor de rechtspraak georganiseerde congres Rechtspraak in Beweging plaats. Centraal thema was innovatie in de rechtspraak en wat we kunnen leren van verschillende vormen van maatschappelijk effectieve rechtspraak in de praktijk. Aan het congres leverden ook onderzoekers verbonden aan de Leidse onderzoeksgroep Conflictoplossende Instituties (COI) een bijdrage.
Na opening van het congres door Ariane Dorsman (lid van de Raad voor de rechtspraak) was het woord aan niemand minder dan minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind. Ook president van de Hoge Raad Dineke de Groot sprak de congresdeelnemers toe, in haar geval via een videoboodschap. Vervolgens praatte Robine de Lange (president van de rechtbank Den Haag en voorzitter van de regiegroep Innovatie) de deelnemers bij over innovatie in de rechtspraak en de verschillende stromingen waarin innovatie plaatsvindt: de eenvoudige civiele procedure, multiproblematiek, schuldenaanpak en complexe echtscheidingen.
Verfrissend was ook de keynote speech door Paul Iske (Instituut voor Briljante Mislukkingen), die inging op wat er juist goed kan zijn aan het niet slagen van bijvoorbeeld innoverende pilots. Hij gaf aan dat mislukkingen juist een goede gelegenheid bieden om te leren, mits aan de poging een visie voorafgaat, en benadrukte hoe belangrijk het is om degene voor wie je een oplossing probeert te bedenken daarbij te betrekken. De parallel tussen de eekhoorntjesbrug die Iske liet zien (waarbij een kostbare brug over een drukke weg werd aangelegd om eekhoorns van de ene helft van het bos naar de andere helft te laten oversteken, maar die na twee jaar door welgeteld één eekhoorn was gebruikt) en het betrekken van de rechtzoekende bij innovaties in de rechtspraak liet zich gemakkelijk trekken.
Vervolgens werd in verschillende parallelsessies nader op de thematiek ingegaan. In de ochtend waren er parallelsessies over ontschotten (waarbij één rechter alle juridische problemen van een rechtzoekende behandelt), het stellen van realistische doelen en verwachtingsmanagement bij innovaties, en over de rol van de rechter in breder perspectief. Aan deze laatste parallelsessie nam ook Miranda Boone als trekker van de onderzoeksgroep Conflictoplossende Instituties deel, die de vraag opwierp of de rechter alle in hem of haar gestelde probleemoplossende verwachtingen wel kan waarmaken, welke risico’s het kan opleveren voor de legitimiteit van de rechter wanneer dat niet (door alle partijen) zo wordt ervaren, en of er niet een gezamenlijke inspanning moet zijn probleemoplossing te realiseren door andere instituties in een eerder stadium van het conflict.
In de middag waren er parallelsessies over de rol van deskundige (niet-rechterlijke) leden in zittingscombinaties in het bestuursrecht, de toekomst van het strafrecht, en de rol van de rechtspraak bij voorportalen waarbij rechtzoekenden worden geholpen een keuze te maken tussen verschillende routes naar een oplossing van hun (juridische) probleem. Aan dit laatste panel nam onder anderen Rogier Hartendorp deel, die naast zijn functie als rechter verbonden is aan de onderzoeksgroep Conflictoplossende Instituties. Rogier nam ook zitting in het afsluitende plenaire panelgesprek, waarin panelleden aan de hand van stellingen met elkaar en met het publiek in discussie gingen. Daarbij kwamen onder meer vragen aan bod als wat maatschappelijke effectiviteit nu precies betekent, hoe je dat goed kunt meten, en wat de rol van de rechter hierbij is of moet zijn. Rogier maakte zich hard voor maatschappelijk effectieve rechtspraak, maar maakt zich wel zorgen over het uitblijven van groei en landelijke uitrol. Zodoende leverde het congres behalve veel inzichten omtrent maatschappelijk effectieve rechtspraak ook veel voer voor nader onderzoek op.