Hybride veldwerk: van noodoplossing naar onderzoek verrijking

12 januari 2023

Je hebt een onderzoek voorbereid, een plan opgezet en je bent klaar om te vertrekken naar het land waar je veldwerk wilt doen. Wat doe je als corona plots roet in het eten gooit? Nadia Sonneveld verplaatste haar onderzoeksproject 'Living on the Other Side' noodgedwongen naar hybride-vorm: ‘Het is uitdagend, maar creëert ook een hoop nieuwe mogelijkheden’.

Living on the Other Side

Living on the Other Side: A Multidisciplinary Analysis of Migration and Family Law in Morocco is een rechtssociologisch onderzoeksproject van universitair hoofddocent Nadia Sonneveld en PhD-kandidaten Judith van Uden en Nada Heddane. Zij onderzoeken hoe migranten in Marokko omgaan met belangrijke levensgebeurtenissen zoals geboorte, huwelijk, echtscheiding en overlijden. De impuls voor het onderzoek ontstond toen Nadia aan de Al Akhawayn universiteit in Marokko werkte en zag hoeveel migranten daar werkelijk leven. ‘We denken in Europa dat alle migranten naar het noorden willen, maar er is veel meer zuid-zuid migratie. Veel migranten hebben niet eens de ambitie om naar Europa te reizen.’ In Marokko worden veel levensgebeurtenissen bepaald door het familierecht, wat religieus is ingestoken. De focus van het onderzoek ligt op de beslissingen die migranten nemen en in welke mate dit familierecht, maar ook andere vormen van recht, hier een rol in speelt.

Het NWO-Vidi onderzoeksproject ‘Living on the Other Side: A Multidisciplinary Analysis of Migration and Family Law in Morocco’ is onderdeel van het Van Vollenhoven Instituut voor Recht, Bestuur en Samenleving van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid en wordt uitgevoerd in nauwe samenwerking met de faculteit sociologie van de Moulay Ismail University in Meknes, Marokko. Meer informatie over het onderzoek.

Uitdagingen en mogelijkheden

Door coronamaatregelen kwam het empirische veldwerk van dit onderzoek noodgedwongen tot een halt. Naar Marokko reizen om in gesprek te gaan met respondenten was plots niet meer mogelijk. Het veldwerk moest online worden voortgezet, wat zijn eigen uitdagingen meebracht. Heddane: ‘Het is daar niet vanzelfsprekend dat je internet hebt, of überhaupt telefonisch bereik.’ De respondenten werden met behulp van onderzoeksassistenten die zelf ook migranten waren in Marokko voorzien van internetbundels. Sonneveld: ‘Het bleef een uitdaging. Als je een stabiele connectie had dan stond er bijvoorbeeld nog wel eens een televisie aan op de achtergrond. De mannen keken daar namelijk allemaal graag voetbal; dat was voor hun toch wat belangrijker dan een interview.’

De hybride versie creëerde tegelijkertijd ontzettend veel mogelijkheden. Van Uden: ‘De respondenten hadden meer controle over het gesprek dan wanneer ze statisch tegenover je zouden zitten in een kamertje. Ze maakten zich de online omgeving eigen en voelden zich al heel snel op hun gemak.’ Hedanne voegt toe: Ze namen je in principe mee in hun dag. Zo begon je het gesprek terwijl ze nog in bed lagen en namen ze je mee de tuin in voor een gesprek met de buurman en werd je in de auto ineens doorgegeven aan een vriend achterin de auto.’ Sonneveld: ‘Het gesprek kwam hierdoor echt tot leven. Dit zijn aspecten die je niet zou zien wanneer je de respondenten uitsluitend spreekt in een statische interview-setting.’

'Onderzoek doe je nooit alleen'

Het starten van het onderzoek in deze hybride vorm heeft het uiteindelijke veldwerk zelfs geholpen. Heddane: ‘Toen we eenmaal aankwamen in Marokko hadden we al een groep respondenten die we konden benaderen. Ik wist grotendeels al hoe hun dag eruit zag en wanneer ze vrij waren voor interviews. Daarnaast hadden we in zoverre al een band opgebouwd dat ze enorm behulpzaam waren in het zoeken naar nieuwe respondenten.’

Zonder een nauwe samenwerking was de hybride versie echter nooit succesvol geweest, benadrukt Sonneveld. ‘Zonder de hulp van de onderzoeksassistenten en onze collega’s van de Moulay Ismail Universiteit hadden we het onderzoek niet kunnen uitvoeren. Zij voorzagen onze respondenten van een stabiele internetconnectie en ondersteunden ons met de interviews: het vertalen, uitleggen en toelichten van mensen hun antwoorden richting ons en richting de respondenten zelf.’ Een Marokkaanse student die eerder op uitwisseling was geweest in Leiden stelde zelfs zijn huis open voor mensen om deel te nemen aan de online interviews. Sonneveld: ‘Hij en zijn moeder hadden een kamer ingericht met goede internetconnectie en zonder omgevingsgeluid. Ze zorgden zelfs voor een warme maaltijd.’ Van Uden voegt toe: ‘Onderzoek doe je nooit alleen. Je doet dit in samenwerking met je assistenten, met het land, maar ook met de respondenten. Zonder hun heb je geen veldwerk.’

Wel verrijking, geen vervanging

Een vervanging is de online versie van het veldwerk volgens de onderzoekers niet. Sonneveld: ‘Je hebt het fysieke veldwerk nodig. Het is een rechtssociologisch onderzoek en om een goed gevoel te krijgen van hoe iemands leven eruit ziet moet je tijd met mensen spenderen. Maar tegelijkertijd zorgden de online-interviews voor een hele vrije communicatie van hun kant omdat ze de controle kregen. De twee vormen complementeren elkaar echt.’ Ze benadrukt het belang van deze nieuwe vorm van onderzoek verrichten voor toekomstige projecten. ‘Het is niet vanzelfsprekend dat je naar het land kunt waar je onderzoek wilt doen. Politieke instabiliteit of een pandemie kunnen in een klap je hele onderzoek stilleggen. Je moet daarom voorbereid zijn om je onderzoek ook op een andere manier uit te voeren en de contacten onderhouden die je hierbij kunnen helpen. Dit draagt enorm bij aan diversiteit en inclusie in wetenschappelijk onderzoek.

Introduction video 'Living on the Other Side' project

Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.

Bekijk de video op de oorspronkelijke website of

Tekst: Mireille van der Stoep