‘Geen wetenschappelijke ontdekkingen aan het toeval overlaten’
We komen sneller tot wetenschappelijke ontdekkingen als onderzoekers uit verschillende disciplines actief met elkaar gaan samenwerken. Dit zegt hoogleraar Bas Heijmans. Hij spreekt op vrijdag 22 april zijn oratie uit met als titel: ‘Zoeken op het snijvlak’.
Heijmans is bioloog en is in juni 2020 benoemd tot hoogleraar aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en de Universiteit Leiden. Hij bekleedt de leerstoel Biomedische Datawetenschappen, in het bijzonder Populatie Epigenomica. Daarnaast is hij wetenschappelijk coördinator van het Leidse onderzoeksthema Medical Genomics.
Afstelling van het DNA
Binnen het vakgebied epigenetica wordt onderzocht welke invloed omgevings- en erfelijke factoren hebben op de genen in ons DNA, zonder dat de DNA-code verandert. 'Met behulp van een moleculaire dimmer kunnen al die duizenden genen apart van elkaar ‘aan’ of ‘uit’ worden gezet', legt Heijmans uit. 'Epigenetica ligt op het snijvlak van genen en omgeving. En dat is waar we moeten zoeken om te weten wie kwetsbaar is voor ziekte en te begrijpen hoe dat komt, zodat we nieuwe behandelingen kunnen vinden.'
Heijmans doet al jaren onderzoek naar de afstelling van het DNA bij mensen die als ongeboren kind de Hongerwinter hebben meegemaakt. Hij zag dat voeding tijdens de zwangerschap kan leiden tot blijvende epigenetische verschillen die tot laat in het leven gezondheid kunnen beïnvloeden.
Om de rol van epigenetica completer in kaart te brenger, doet hij nu samen met het Willem-Alexander Kinderziekenhuis een onderzoek bij eeneiige tweelingen die samen één placenta delen. 'De baby’s zijn genetisch identiek aan elkaar, maar vaak raakt hun placenta ongelijk verdeeld en krijgt de ene tweeling minder voedingsstoffen dan de ander. We beginnen de kinderen al voor de geboorte te volgen en kunnen door bepaalde cellen te bekijken heel precies vaststellen waar in het DNA epigenetische verschillen ontstaan en wat dat op lange termijn voor gevolgen heeft voor de ontwikkeling van deze kinderen.'
Wetenschap bij het kopieerapparaat
Voor zijn onderzoek werkt Heijmans samen met professionals uit verschillende vakgebieden. Vrijdag wil hij de waarde van multidisciplinaire samenwerking extra benadrukken. 'Als je vroeger een wetenschappelijk artikel wilde lezen, moest je dat zelf kopiëren uit het tijdschrift waarin het gepubliceerd was. Dit deden ook twee Amerikaanse onderzoekers, die tijdens het wachten aan de praat raakten. Het gesprek dat ze toevallig begonnen leverde uiteindelijk een samenwerking op met als resultaat de uitvinding van het RNA-vaccin.'
In de toekomst laat Heijmans nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen liever niet meer afhangen van een toevallig gesprek bij het kopieerapparaat. Binnen het thema Medical Genomics is hij daarom begonnen met het bij elkaar brengen van onderzoekers met verschillende achtergronden. Momenteel wordt gewerkt aan een laagdrempelig digitaal forum waar elke LUMC-onderzoeker 24/7 vragen kan stellen, expertise delen en connecties maken. Heijmans: 'Het forum draait en we zijn op zoek naar beta-testers. Onderzoeksinstituten kunnen veel effectiever opereren als ze meer doen aan wetenschappelijke samenwerking. Samenwerking tussen vakgebieden is hard nodig om de grote vragen waar de wetenschap voor staat te kunnen beantwoorden.'