Keuzes maken en prioriteiten stellen: hoe doet een topambtenaar dit?
Joris van der Voet, universitair hoofddocent en onderzoeker bij het Instituut Bestuurskunde, gaat de komende jaren onderzoek doen naar topambtenaren en hoe zij keuzes maken en hun prioriteiten stellen. Voor het onderzoek ‘Aandachtige ambtenaren’ heeft hij een Vidi-beurs van 800.000 euro gekregen. Het project gaat januari 2022 van start en duurt 5 jaar. ‘Ik wil in dit onderzoek niet alleen naar de praktijk kijken, maar ook met ambtenaren uit de praktijk samenwerken.’
Topambtenaren opereren in een overvloed van informatie zonder duidelijke politieke doelstellingen. Door de keuzes die de topambtenaren maken wordt bepaald of en hoe de overheid reageert op maatschappelijke uitdagingen. Hoe de uitdagingen van topambtenaren in de publieke sector geprioriteerd worden, hoe probleemdefinities gevormd worden, en hoe beleidsoplossingen tot stand komen, gaat Van der Voet onderzoeken. ‘Ik ga vooral kijken naar aandacht. Hoe verwerken die topambtenaren informatie en waar hebben ze aandacht voor? Dat is namelijk bepalend voor welke problemen ze gaan aanpakken. Cognitieve processen voorafgaand aan het daadwerkelijk handelen, daar is weinig onderzoek naar gedaan. Ik wil een ‘attention-based’ perspectief ontwikkelen, en laat me daarbij inspireren door de managementwetenschappen, economie en politicologie.’
‘Wanneer maatschappelijke problemen niet succesvol worden aangepakt liggen ambtenaren vaak onder het vergrootglas. Neem de toeslagenaffaire maar als voorbeeld. Maar dat soort falende ambtelijke processen zijn veelal terug te voeren op falende politieke processen.’
Ambtenaren krijgen steeds meer op hun bordje
Van der Voet kiest in zijn onderzoek voor topambtenaren bij gemeentes omdat die volgens hem te maken krijgen met hele ingewikkelde maatschappelijke problemen. ‘Het valt mij op dat ambtenaren steeds meer op hun bordje krijgen. Ook steeds meer politieke taken. Ze worden overspoeld door informatie, maar hebben slechts beperkte middelen. Hoe worden die keuzes dan gemaakt? Wanneer maatschappelijke problemen niet succesvol worden aangepakt liggen ambtenaren vaak onder het vergrootglas. Neem de toeslagenaffaire maar als voorbeeld. Maar dat soort falende ambtelijke processen zijn veelal terug te voeren op falende politieke processen.’ Van der Voet gaat dankzij de Vidi-beurs een team samenstellen bestaande uit promovendi en een postdoc, maar zal zelf ook een groot deel van het onderzoek voor zijn rekening nemen. ‘Ik krijg nu een aansturende rol, maar ik vind onderzoek doen een van de leukste dingen in mijn vak, dus dat blijf ik ook zeker doen.
Gedragsmeting met betrekking tot aandacht
Het onderzoeksteam gaat onder andere topambtenaren in Nederlandse gemeenten aanschrijven. In survey experimenten krijgen de ambtenaren echte informatie over zaken die spelen in hun organisatie. ‘Ik wil het zo realistisch mogelijk maken. Bij gemeenten is veel informatie beschikbaar en die ambtenaren krijgen nogal wat voor hun kiezen. Denk maar aan jeugdzorg, wachtlijsten, er spelen veel problemen. We meten vervolgens wat ze doen met de informatie die we delen. Ik heb hiervoor een gedragsmeting ontwikkeld met betrekking tot aandacht. In een gecontroleerde setting kan ik dan meten wat ze lezen, hoe lang ze het lezen, en in welke volgorde om zo inzicht te krijgen in het proces van informatieverwerking.'
Impact
Maar Van der Voet wil meer doen. ‘Ik ben niet zo’n onderzoeker die vanuit Wijnhaven alleen vragenlijsten heel Nederland in gaat slingeren. Ik wil publieke organisaties graag betrekken bij het vormgeven van het onderzoek, zodat ik ook een sterke praktische bijdrage creëer. Ik ga niet alleen kijken naar de praktijk, maar ook met de praktijk samenwerken. Ik ben heel blij en opgelucht dat het gelukt is om deze beurs te krijgen en heb zin om hiermee aan de slag te gaan.’
Aandachtige ambtenaren? Hoe topambtenaren maatschappelijke uitdagingen prioriteren, problemen definiëren, en oplossingen genereren
Topambtenaren opereren in een overvloed van informatie en onduidelijke politieke doelstellingen. Hoe zij hun aandacht verdelen bepaalt of en hoe de overheid reageert op maatschappelijke uitdagingen. Dit project onderzoekt (1) welke uitdagingen topambtenaren prioriteren, (2) hoe zij tot probleemdefinities komen, en (3) hoe zij beleidsoplossingen genereren.