In Memoriam Louis Andriessen
We zijn geraakt door het overlijden van Prof. Louis Andriessen, emeritus-hoogleraar aan de Academy of Creative and Performing Arts (2008-2013) van de Universiteit Leiden.
Louis Andriessen geldt als een van de meest vooraanstaande componisten in Nederland. Zijn werk behoort tot het vaste repertoire van tal van ensembles, zoals De Volharding, Hoketus en in het bijzonder, het Asko|Schönberg ensemble. Hij was een uiterst veelzijdig componist en liet dat met name zien in zijn muziektheatrale werken en zijn opera's. Vrijwel al zijn werk is narratief. Het is op literaire, historische of filosofische teksten gebaseerd. Ook zijn instrumentale stukken zijn veelal tekstgerelateerd of -geïnspireerd.
Andriessen was een van de grondleggers van de Haagse School, een stroming die ontstond na de periode Kees van Baaren en Jan van Vlijmen. Naast Louis Andriessen waren hier Dick Raaijmakers, Jan Boerman, Diderik Wagenaar en Gilius van Bergeijk leidende persoonlijkheden. Er was een significant onderscheid met de Amerikaanse minimalisten. Beide stromingen waren repetitief, maar de Haagse School is brutaler, de herhalingen waren vaak onregelmatig of kwamen met een schok tot stilstand; de energieke ritmen hadden een karakteristieke ruigheid en verder was de textuur harmonisch zeer rijk. Bovendien waren er vaak aantoonbare relaties met andere muziek, van klassiek tot pop, en van Middeleeuwen tot en met de late Romantiek.
Eind jaren 60 nam hij samen met componist en pianist Reinbert de Leeuw (ook emeritus-hoogleraar bij ACPA, overleden in 2020) het initiatief tot de Aktie Notenkraker, waarmee zij streden om meer waardering voor moderne klassieke muziek en de vorming van gespecialiseerde ensembles propageerden.
Zijn eerste leermeester was zijn vader, organist en componist Hendrik Andriessen. Vervolgens ging hij in de leer bij Kees van Baaren en tenslotte bij Luciano Berio. Het was de vrouw van Berio, Cathy Berberian (1925-1983), die Andriessen inspireerde tot het schrijven van de compositie Letter from Cathy, een toonzetting van de letterlijke tekst van een brief die Berberian in 1964 aan hem schreef.
Louis Andriessen verwierf grote faam als docent compositie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar hij decennialang tientallen leerlingen op weg hielp naar de ontplooiing van hun creatieve talenten. In het lesgeven gaf hij ruimte aan de eigen persoonlijkheid van de leerling, terwijl hij toch werkte aan het -temidden van vele mogelijkheden- vermijden van duidelijke fouten, de zg. niet-goede noten. Zijn hamvraag aan de student was vaak : "Heb je 't gehoord?". De volgende lijst oud-studenten is niet uitputtend: Michel van der Aa, Peter Adriaansz, Richard Ayres, Cornelis de Bondt, Cathy van Eck, Huib Emmer, Mary Finsterer, Rosalie Hirs, Yannis Kyriakides, Vanessa Lann, Mayke Nas, Seung-Won Oh, Martijn Padding, Calliope Tsoupaki.
Ook voor zichzelf koos hij altijd 'de goede noten', die hij of 'gehoord' had, of ze beschouwde als gezonden door Onze Lieve Heer, of ze als verrassing uit de hemel hoorde vallen.
In 2008 werd Louis Andriessen benoemd tot hoogleraar in de Scheppende Kunsten aan de Universiteit van Leiden. In zijn oratie Het verhaal van Letter from Cathy. Over muziek en vertelkunst becommentarieerde hij 50 jaar muziekgeschiedenis en analyseerde hij de eerste 50 maten van Letter from Cathy.
Hij gaf tal van geruchtmakende lezingen over zijn werk, die na het voorziene uur altijd uitliepen op langdurige beschouwingen naar aanleiding van vragen uit het publiek. Centraal stond daarbij zijn uitleg over de noodzaak/'nootzaak' van elke volgende noot na de vorige noot: diens hoogte, lengte, dynamiek, plek in het ritme en - indien van toepassing - de harmonie. Geïnspireerd door illustere voorgangers was zijn principe dat muziek daarbij ook nog altijd over (andere) muziek gaat.
Zoals Sweelinck was ook Louis Andriessen wereldberoemd. Zijn werken werden en worden zeer frequent gespeeld in met name de Verenigde Staten en Engeland, waar hij tevens veelvuldig masterclasses gaf. Maar ook in het Holland Festival, bij De Nederlandse Opera en diverse ensembles wereldwijd is hij met grote regelmaat hoorbaar en zichtbaar, en zal dat ook blijven.
*foto: Francesca Patella