Strakke partijorganisatie draagt bij aan populistisch succes in Tsjechië
Populistische partijen die zich afzetten tegen de gevestigde politiek zijn niet meer weg te denken uit het politieke landschap van veel Europese landen. Toch zijn sommige partijen succesvoller dan andere. Promovendus Tomáš Cirhan onderzocht de snelle opkomst en het succes van ANO, de partij van de Tsjechische premier Andrej Babiš. Dat succes is mede het gevolg van de sterke link tussen de partij en het door Babiš opgerichte miljoenenbedrijf Agrofert, zo concludeert Cirhan. Promotie op 12 mei.
Net als veel andere populistische partijen in Europa – denk aan Syriza in Griekenland en UKIP in het Verenigd Koninkrijk - is ANO een relatief jonge politieke partij. De partij is in 2012 ontstaan uit een anti-corruptie-beweging gericht tegen de toenmalige Tsjechische regering die verwikkeld was in diverse schandalen. Bij de verkiezingen van 2013 haalde de partij vanuit het niets bijna 19 procent van de stemmen. Vier jaar later was dat bijna 30 procent en werd leider Andrej Babiš premier van Tsjechië.
Screening bij lidmaatschap
Volgens Cirhan heeft de organisatiestructuur van de partij bijgedragen aan het grote succes. Zo is de partij sterk verweven met het bedrijfsleven. ‘Ik heb ontdekt dat 67 procent van de partij-elite een functie als manager had, 17 procent van die elite werkte zelfs voor een van de bedrijven van Babiš’, vertelt de politicoloog. Bovendien werd de partij opgericht met behulp van een lening verstrekt door Babiš zelf, daardoor heeft hij de touwtjes strak in handen. Ook de beperkte mogelijkheid om lid te worden van de partij heeft bijgedragen aan de stabiliteit, zo concludeert Cirhan. ‘Een screening van zes maanden, waarbij persoonsgegevens en bijvoorbeeld een schuldenhistorie worden gecheckt, is heel normaal.’
Corruptieschandaal
De sterk van bovenaf gecontroleerde organisatiestructuur, met de zakenman Babiš als regisseur, heeft er ook voor gezorgd dat ANO relatief goed met schandalen om kan gaan. ‘Bij een groot corruptieschandaal in Brno, de tweede stad van Tsjechië, waren veel leden van ANO betrokken. Bijna al die leden zijn direct uit de partij gezet’, vertelt Cirhan. ‘Met uitzondering van de mensen die dicht bij Babiš zelf staan.’
In gesprek met de premier zelf
Voor zijn onderzoek sprak Cirhan met diverse partij-prominenten. Zo had een interview met de ANO-minister van Defensie en veel lokale politici. ‘Ik had gedacht dat ze discreter zouden zijn. Maar in veel gesprekken werd al snel duidelijk: wat Babiš wil, dat gebeurt.‘ Toch was het meest opmerkelijke gesprek dat Cirhan had, het gesprek met de premier zelf. ‘Het was in een cafetaria in het Tsjechische parlement en hoewel ik daar zat als wetenschapper en niet als journalist, waren zijn antwoorden steeds heel vijandig en ontweek hij de meeste vragen.’ Toch was het gesprek belangrijk voor zijn onderzoek. ‘Het is een zakenman die altijd werkt, dat is het gevoel dat ik uit ons gesprek haalde. Politiek gebeurt niet op papier, het draait om mensen die deals sluiten en de zakenman Babiš is daar heel bedreven in.’
'Sommige mensen vinden misschien dat een partij als ANO ondemocratisch te werk gaat, maar die conclusie is niet aan mij'
Naast een analyse van de Tsjechische partij ANO trekt Cirhan in zijn onderzoek een vergelijking met de Oostenrijkse partij Team Stronach, de Slowaakse partij OĽaNO en de Italiaanse populistische partij Forza Italia. Met zijn onderzoek wil hij inzage geven in hoe de organisatiestructuur – sterk gecontroleerde lokale partijafdelingen, gecontroleerd lidmaatschap en de afhankelijke partij-elite – bijdraagt aan het succes van sommige populistische partijen die zich keren tegen de gevestigde politieke orde. ‘Sommige mensen vinden misschien dat een partij als ANO ondemocratisch te werk gaat, maar die conclusie is niet aan mij. Wat mijn onderzoek wel laat zien is hoe de organisatiestructuur van ANO bijgedragen heeft aan het electorale succes.’
Bannerfoto: EPA/FILIP SINGER/ANP