Fatma Capkurt over gegevensbescherming in het bestuursrecht n.a.v. de Toeslagenaffaire
Op woensdag 14 april 2021 heeft Fatma Capkurt op uitnodiging van de Vereniging voor Bestuursrecht (VAR) een essay gepresenteerd over de Toeslagenaffaire. Dit essay is in het maartnummer van het Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht verschenen (zie NTB 2021/62). In dit nummer hebben verschillende auteurs zich gebogen over de vraag hoe de Toeslagenaffaire kan worden aangegrepen om het bestuursrecht beter te laten functioneren.
De Toeslagenaffaire heeft verschillende blinde vlekken van het bestuursrecht blootgelegd. Capkurt analyseert één daarvan: de beperkte aandacht voor gegevensbescherming in het bestuursrecht. Er wordt nog volop onderzoek verricht naar de rol van onrechtmatige persoonsgegevenswerkingen in de toeslagenaffaire. De onderste steen is nog niet boven. Wel is al duidelijk dat de Belastingdienst in strijd met de AVG verschillende gegevens, waaronder de nationaliteit van burgers heeft verwerkt voor de opsporing van georganiseerde fraude. Zonder vooronderzoek werden burgers aangevinkt als fraudeur, verloren zij hierdoor het recht op toeslagen en kregen ze het predicaat ‘opzet/grove schuld’, met verlies van het recht op een betalingsregeling als gevolg. Het aanvoeren van verweer hiertegen door burgers was onmogelijk, omdat deze verwerkingen lange tijd geheim bleven. Rechterlijke controle op deze verwerkingen was om die reden eveneens onmogelijk.
Capkurt stelt voor om dergelijke gegevensverwerkingen transparant te maken, zodat burgers zich daartegen kunnen verweren. Een mogelijkheid om dat te doen is door gegevensverwerkingen die nauw verbonden zijn met een Awb-besluit, onder zijn reikwijdte te brengen. Zo kan volgens Capkurt op twee manieren een betere naleving van de AVG worden gerealiseerd. Allereerst zorgt dit ervoor dat bestuursorganen uit zichzelf verantwoording afleggen over het bestaan en de rechtmatigheid van gegevensverwerkingen. Ten tweede stelt dit ook de burger in staat om te controleren of, en hoe, een bestuursorgaan zijn persoonsgegevens heeft verwerkt. Betere naleving van de AVG verkleint de kans dat bestuursorganen ingrijpende besluiten nemen naar aanleiding onrechtmatige gegevensverwerkingen, zoals in de toeslagenaffaire het geval was.
Deze studiemiddag over de Toeslagenaffaire is opgenomen en kan door leden van de VAR hier worden teruggekeken.