Wijdere pupillen? Een mogelijk teken van vertrouwen
Het weerspiegelen van hartslag, huidgeleiding of pupilwijdte speelt een grote rol in menselijke sociale interacties. Bijvoorbeeld in situaties waar het draait om vertrouwen of aantrekkingskracht, zo ontdekte Eliska Prochazkova. Promotie op 4 maart.
Stel je voor: je zit in een theater, en op het podium geeft een vriendin een presentatie. Je merkt dat ze zenuwachtig is; ze bloost, ze begint te zweten en haar stem trilt. Op dat moment begin jij je óók zomaar zenuwachtig te voelen, zonder dat je weet hoe je dat kunt stoppen. Dit is een voorbeeld van zogeheten autonome nabootsing, en hoe mensen op elkaar kunnen ‘afstemmen’ via non-verbale signalen. Eliska Prochazkova deed onderzoek naar het belang van autonome nabootsing (onvrijwillige, niet-zichtbare respons zoals huidgeleiding of verwijding van de pupillen) in menselijke sociale interacties. Ze ontdekte dat nabootsing een zeer grote rol speelt.
Uitwisseling van signalen
De precieze rol van autonome nabootsing is al langere tijd onderwerp van wetenschappelijk debat: hoe past deze nabootsing precies in het proces van menselijke sociale interactie? Is nabootsing het startpunt, of juist het gevolg van het ontstaan van bepaalde emoties? ‘In mijn proefschrift zeg ik eigenlijk dat het geen van beide is’, vertelt Prochazkova. ‘Nabootsing maakt deel uit van een uitwisseling van verbale en non-verbale signalen, die vooraf lijkt te gaan aan pro-sociale houdingen zoals vertrouwen of empathie. Onze hersenen vangen deze emotionele signalen op en verwerken ze. Dat kan leiden tot “synchronisering” of “afstemming” tussen twee mensen. Ook kan de uitwisseling leiden tot andere reacties van het lichaam of in gedrag.’
Vertrouwensexperiment
Tot voor kort waren sociale wetenschappen meer gericht op ‘grotere’ motorische bewegingen in menselijke interactie, zoals gezichtsuitdrukkingen of lichaamstaal. Dankzij moderne technieken, waaronder elektromyografie, MR-scans en de mogelijkheid om bewegingen en verwijding van pupillen te meten, kon Prochazkova diverse lab- en veldexperimenten uitvoeren om de rol van autonome nabootsing te onderzoeken. Ze voerde onder meer een ‘vertrouwensexperiment’ uit waarbij proefpersonen een vertrouwensspel speelden met een computersimulatie van een menselijke partner. In het experiment werd de pupildiameter van proefpersonen gemeten. Uit het onderzoek bleek dat bij sociale interacties waarbij de pupillen van de gesimuleerde partner groter waren, de proefpersoon meer vertrouwen had in de simulatie en de pupildiameter van de partner nabootste. Tijdens een interactie waarbij de pupildiameter van de simulatie kleiner was, leken proefpersonen hun gesprekspartner juist minder te vertrouwen.
Geen huwelijken
In een ander opvallend veldexperiment bemande Prochazkova een speed dating-tent op muziekfestival Lowlands. Hierbij probeerde ze een correlatie te vinden tussen niet-waarneembare autonome respons, en of de mate van ‘afstemming’ tussen vreemden kon voorspellen of ze zich tot elkaar aangetrokken voelden. Zo ontdekte: hoe groter de afstemming van hartslag en opwinding tussen partners, hoe groter ook de aantrekkingskracht. ‘Helaas zijn er door het experiment geen relaties ontstaan’, lacht ze. ‘We hebben geen uitnodigingen voor huwelijken ontvangen.
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofNabootsing manipuleren
Zou je autonome nabootsing ook kunnen manipuleren, zodat mensen je aardiger vinden of gaan vertrouwen? ‘Het korte antwoord is: dat weten we nog niet. We hebben enkele experimenten in het laboratorium uitgevoerd, waarbij we pupillen van proefpersonen probeerden te manipuleren via het stimuleren van de hersenstam. Maar die manipulatie had geen effect. Bij een tweede experiment waarbij we het zicht van een proefpersoon deels blokkeerden zagen we wel dat, wanneer de pupillen van een gesprekspartner zich verwijdden, dit nog steeds een effect had op het onderbewustzijn van de proefpersoon. Dat impliceert dat je niet bewust een signaal hoeft te ontvangen, om op onderbewust niveau je sociale gedrag aan te passen. Maar dit onderzoek loopt nog.’
Prochazkova legt zich de komende tijd echter op een ander onderwerp toe. Geïnspireerd door ‘praktijkexperimenten’ zoals op Lowlands, werkt ze nu bij een project van het Leiden Institute for Brain and Cognition, waarbij ze met behulp van VR-simulaties het gedrag van Nederlandse en Tsjechische politieagenten in stressvolle situaties probeert te trainen.
Tekst: Jan Joost Aten