Pussy Riot en andere verhalen over het Academiegebouw
In haar boek Rap 73 vertelt Dorrit van Dalen intieme anekdotes en voor velen onbekende verhalen over het Academiegebouw en zijn gebruikers. Zoals wie er verhit debatteerden in de Gewelfkamer en waarom kreeg de zangeres van de Russische punkband Pussy Riot een plek in de traptoren?
Na het gedwongen vertrek van de Witte Nonnen werd het voormalige klooster in 1581 het nieuwe onderkomen van de nog maar net opgerichte Leidse universiteit. Er woedden twee branden (in 1569 en 1616) en het gebouw is diverse keren gerestaureerd. Maar de eeuwenoude lagen zijn er nog en de geschiedenis ligt er voor het oprapen. Met liefde voor dit iconische gebouw vertelt auteur Dorrit van Dalen de verhalen van de diverse gebruikers door de eeuwen heen. Dat doet ze aan de hand van bijzondere foto’s, bouwtekeningen en prenten. Alvast een voorproefje met drie opvallende voorbeelden uit het boek.
De metamorfoses van de Gewelfkamer
De Gewelfkamer naast het Groot Auditorium deed vanaf 1581 dienst als bibliotheek. Maar het vertrek bleek te vochtig voor de boeken en al in 1593 verhuisde de bibliotheek naar de Faliede Bagijnkerk aan het Rapenburg. De Gewelfkamer werd het onderkomen van de artes liberales, de inleidende vakken waaronder retorica en grammatica. Studenten debatteerden hier over stellingen en het wezen van de wetenschap. Orthodoxe geleerden en studenten stonden lijnrecht tegenover de aanhangers van Descartes die experimenteel onderzoek als het fundament van de wetenschap beschouwden. Eind 17e eeuw werden de debatten op deze plek zo fel en ontsporend dat sommige hoogleraren uit protest hun functie neerlegden.
Nieuwe bestemmingen
Bijna vier eeuwen lang bleef de Gewelfkamer de plek van colleges en debatten, totdat de faculteit Geesteswetenschappen in 1982 een nieuw onderkomen kreeg in het Witte Singel Doelencomplex. Daarna was de Gewelfkamer de tentoonstellingsruimte van het Academisch Historisch Museum van de universiteit en tegenwoordig is de bestemming wat prozaïscher: de Gewelfkamer fungeert als garderobe.
De Sterrewacht op het Academiegebouw
Van 1632 tot 1864 huisde er een observatorium op het dak van het Academiegebouw. Het was een initiatief van Jacob Golius, hoogleraar Wiskunde en tevens sterrenkundige en Arabist. Hij liet een torentje bouwen op het dak met een koepel met veertien kleppen in alle richtingen. Met de kijker op het kwadrant en diverse instrumenten observeerden onderzoekers en studenten hier de sterren. In de loop van de 18e eeuw begon de apparatuur te verouderen en ging de Sterrewacht op de schop. Er kwamen nieuwe uitkijkposten met draaibare daken op de toren waardoor het geheel volgens critici een rommeltje werd.
Verzameling duivenhokken
Nicolaas Beets beschreef het geheel in zijn Camera Obscura als een ‘verzameling duivenhokken’ die volgens hem niet veel beter presteerde dan het eigen oog. Na een jarenlange lobby van sterrenkundige Friedrich Kaiser kwam er een nieuwe Sterrewacht op het terrein van de Hortus en werden de duivenhokken in 1864 van het dak gesloopt.
Pussy Riot in de traptoren
Wie over de brede, krakende treden van de eikenhouten trap van het Academiegebouw loopt, beseft dat ook de geluiden een gebouw karakteristiek maken. De twaalfhoekige traptoren werd al na de brand in 1616 gebouwd. De traploper klimt omhoog langs de Gradus ad Parnassum, een serie houtskooltekeningen op de muur die de verlokkingen tonen waaraan een student wordt blootgesteld. De tekeningen werden in het geheim gemaakt door Victor de Stuers, destijds een rechtenstudent, die zich in 1865 stiekem een zondag liet opsluiten in het Academiegebouw. Veel minder bekend is dat De Stuers vele jaren later weigerde om zijn eigen, aan slijtage onderhevige, tekeningen te restaureren.
Moderne tegenhanger
En slechts weinig bezoekers weten wat er te zien is op de traptoren naar de tweede verdieping. Kunstenaar Adam Uriel voltooide in 2020 een moderne tegenhanger: vier taferelen vertellen het verhaal van een buitenlandse studente die begint aan haar studie in Leiden. Het laatste vlak toont twee vrouwen die symbool staan voor het universele verlangen naar vrijheid. De vrouw met gitaar stelt de zangeres van de Russische punkband Pussy Riot voor die strijdt voor meer vrijheid in het onderdrukkende regime in Rusland. Op het lichaam van de andere, naakte, vrouw prijken de woorden Bastion of Liberty. Daarmee verwijst de kunstenaar naar Aliaa Elmahdy, een Egyptische vrouw die uit protest tegen het regime in haar land een naaktfoto van zichzelf twitterde. Zo dringt de actualiteit ook door op de eeuwenoude muren van de universiteit.
Dorrit van Dalen, Rap 73. Verhalen van het Leidse Academiegebouw, verkrijgbaar bij Leiden University Press
Tekst: Linda van Putten