Nieuwe stamboom voor tropische plantengroep Phyllanthus
Er is veel mis met de indeling van het plantengeslacht Phyllanthus. Roderick Bouman van de Hortus botanicus Leiden heeft een nieuwe stamboom voor Phyllanthus ontwikkeld en legt de evolutie van het plantengeslacht bloot. Publicatie in TAXON.
Het tropische plantengeslacht Phyllanthus is al jaren onderwerp van discussie in de taxonomische wereld. Zo’n vijftien jaar geleden bleek al dat er in het geslacht die bijna 900 plantensoorten bevat, planten aanwezig zijn die als aparte groepen worden beschouwd. ‘Er waren veel ondergroepen gemaakt om de diversiteit van de grote hoeveelheid soorten beter te kunnen onderscheiden’, aldus promovendus Roderick Bouman, die het onderzoek heeft uitgevoerd. ‘Maar groeperingen die waren gecreëerd op basis van overeenkomsten in uiterlijke kenmerken, bleken niet altijd direct gerelateerd te zijn.’ Doordat in eerdere studies naar slechts een klein deel van alle soorten werd gekeken, gaf dit aanleiding om het hele geslacht Phyllanthus onder de loep te nemen. Dit mondde uit in het promotieonderzoek van Bouman bij de Hortus botanicus in Leiden.
Bladeren uit botanische tuinen
Drie jaar werkte Bouman aan een nieuwe stamboom voor Phyllanthus. Hij maakte gebruik van DNA-technieken om de soorten te classificeren. Daarvoor gebruikte hij bladmateriaal afkomstig van botanische tuinen van over de wereld. Ook verzamelde hij bladmonsters tijdens veldwerk in China en Hongkong. Bouman keek naar bepaalde stukjes DNA – zogeheten markers – om de verwantschap van soorten te bepalen. Bouman: ‘Ik wilde weten hoe Phyllanthus is geëvolueerd en hoe zich dat verhoudt tot de classificatie van alle subgroepen. Mijn doel was om tot een nieuwe indeling van Phyllanthus te komen die het probleem van de vermenging met andere plantengeslachten oplost.’
Veel te doen
Tijdens zijn onderzoek werd duidelijk dat veel theorieën klopten, maar er was ook veel mis met de huidige indeling van Phyllanthus. Zo waren op basis van pollen een paar planten uit Zuid-Amerika ingedeeld bij soorten uit Azië. Uit het DNA-onderzoek van Bouman blijkt dat de soorten echter alleen maar verre verwanten van elkaar zijn. De uiterlijke kenmerken die tot de klassieke manier van indelen hebben geleid, zijn waarschijnlijk onafhankelijk van elkaar ontstaan. Dat is volgens Bouman een aanwijzing voor convergente evolutie, waarbij vergelijkbare omstandigheden in vergelijkbare morfologische aanpassingen hebben geresulteerd bij soorten die niet verwant zijn aan elkaar. ‘Het is moeilijk te bepalen in eerste opzicht’, aldus Bouman. ‘Heel veel patronen kregen ineens een andere context. Daardoor bleek dat sommige bloemkenmerken, zoals de hoeveelheid meeldraden of het pollen, soms onafhankelijk zijn geëvolueerd.’
Verspreiding in kaart brengen
Boumans promotieonderzoek maakt de weg vrij voor een grondige herbewerking van de enorme plantengroep. ‘De stamboom die we presenteren in deze studie gaan we nu gebruiken om tot een nieuwe classificatie van Phyllanthus te komen. Daarnaast kijken we naar andere aspecten van de evolutie van deze planten, zoals de verspreidingsgeschiedenis. Phyllanthus komt voor in alle tropen en subtropen en we proberen te reconstrueren waar de groep mogelijk vandaan komt en hoe het zich heeft verspreid naar andere gebieden.’
De publicatie in TAXON is open access beschikbaar via Wiley Online Library.
Headerafbeelding: Phyllanthus myrtifolius (bron: Roderick Bouman)