Geld lenen kost geld, maar hoeveel en hoelang?
Minou van der Werf bepleit om inzichten uit de sociale psychologie toe te passen op financieel gedrag. Zelfs kleine praktische ingrepen kunnen mensen al helpen om verstandige financiële keuzes te maken, ontdekte Van der Werf in haar veldstudies. Promotie op 10 december.
Minou van der Werf werkte bij het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) en vroeg zich daar af of je verstandige financiële keuzes kunt bevorderen met inzichten uit de sociale psychologie.Voor het promotieonderzoek heeft Van der Werf vier veldexperimenten gedaan.
Schulden
Bij de Groningse kredietbank heeft Van der Werf onderzocht hoe mensen met schulden zich beter aan de afspraken zouden houden. Ze stuurde twee dagen van te voren een sms-je waarin mensen simpelweg werden herinnerd aan hun afspraak: Beste meneer Puck, u heeft op deze datum en tijd een afspraak, op deze locatie. Ze was benieuwd of mensen zich dan beter aan de afspraak zouden houden. Want de gemeente heeft veel last van mensen die hun afspraak niet nakomen, ook al zijn ze misschien wel gemotiveerd. ‘No-shows kosten de gemeente circa een uur per klant. Met sms-jes is dat met de helft afgenomen, van 12 naar 6 procent. Dat betekent per week 4 ½ uur winst voor de gemeente Groningen.’
Consumptief krediet
Voor de keuzes van consumenten met een persoonlijke lening heeft Van der Werf gekeken op de website van de kredietverstrekkers. Daar vond ze netjes een overzicht van de maandelijkse aflossingen, de looptijd en onderaan het totaal bedrag. Maar als dat totaalbedrag nu eens bovenaan zou staan, bedacht Van der Werf. ‘Op de website gaat de aandacht veel meer uit naar het bedrag dat mensen elke maand moeten aflossen. Dat kan ervoor zorgen dat mensen vooral die maandelijkse kosten zo laag mogelijk willen houden. Maar dan verliezen ze uit het oog dat je lening duurder wordt en je langer moet aflossen.’
Met het totaalbedrag meer in de spotlight kozen mensen voor een kortere looptijd. ‘Twee maanden minder looptijd is niet heel veel, het is een klein effect. Maar de aanpassing op de website was ook maar heel klein. Als dit er al voor zorgt dat mensen een andere leenkeuze maken, dan zegt dat wel iets over het belang van hoe de website is opgezet.’
Studenten bij DUO
Studenten kiezen een lening aan het begin van hun studie, wanneer ze kosten gaan maken. Een groot deel van de studenten kijkt daarna niet meer of die lening nog wel matcht met wat ze nodig hebben. Terwijl je iedere maand met een paar klikken heel gemakkelijk je lening aanpast via DUO.nl, weet Van der Werf. 'Hoe zorgen we ervoor dat studenten met een lening nog eens bekijken of hun lening wel bij hun situatie past? Daarvoor moet je op de website actief op zoek naar een rekentool, terwijl studenten nu vooral te zien krijgen wat ze per maand aan geld van DUO gaan ontvangen.’ Van der Werf vroeg zich af of studenten andere leenkeuzes maken als je ze inzicht geeft in de consequenties van hun lening.
In dit onderzoek kregen studenten verschillende brieven thuis gestuurd. Onder meer een brief die inzicht gaf in de totale studieschuld bij afstuderen en hoeveel je maandelijks moet gaan aflossen. Daarnaast kregen studenten te horen hoe oud ze waren op het moment dat ze klaar zouden zijn met aflossen. Maandelijks een bedrag van je studielening aflossen gedurende 35 jaar, dat betekent dat veel studentenop hun zestigste nog aflossen. Dan zijn je kinderen misschien ook al afgestudeerd, schetste Minou van der Werf. ‘Dat spreekt bij studenten waarschijnlijk meer tot de verbeelding dan alleen maar vertellen dat ze 35 jaar mogen doen over het aflossen.’ Deze brief zorgde ervoor dat meer studenten hun lening aanpasten, en dat ze deze vaker en met een groter bedrag naar beneden aanpasten.
Spaargedrag
Een studie leverde geen resultaten op. Daarin onderzocht van der Werf of mensen met sparen geholpen konden worden door ze langere tijd berichtjes te sturen met informatie over hoeveel ze gespaard hadden en wat hun spaardoel was. Het leverde wel inzicht in het spaargedrag van mensen op en aanbevelingen voor toekomstig onderzoek.
NIBUD en KCPEG
Minou van der Werf heeft haar promotieonderzoek gedaan als buitenpromovenda bij Wilco van Dijk, bijzonder hoogleraar op de NIBUD-leerstoel aan de Universiteit Leiden. Inmiddels werkt Van der Werf sinds februari 2020 bij de sectie Sociale, Economische en Organisatiepsychologie van het Instituut Psychologie. Ze is manager en onderzoeker bij het daaraan verbonden Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag (KCPEG).