Tazuko van Berkel ontvangt Vidi voor onderzoek naar economie en mensbeeld in het oude Griekenland
Universitair docent Tazuko van Berkel heeft een Vidi-subsidie van 800.000 euro bemachtigd. Daarmee kan zij onderzoek verrichten naar het mensbeeld dat spreekt uit economische teksten uit de Griekse oudheid.
‘Wat doet het met ons als wij onszelf zien als homines economici?’
De oudheid wordt vaak vanuit een hedendaags perspectief geduid. Dat geldt ook voor de geschiedenis van economische theorievorming. Met haar onderzoek wil Van Berkel op een andere manier naar de economie in het oude Griekenland kijken: ‘We zoeken vaak met een moderne bril naar moderne concepten in de Oudheid: “Ze snapten inflatie nog niet” of “Hier zie je een voorloper van vraag en aanbod-theorie”. Ik wil andersoortige vragen stellen: wat zijn de concepten en principes die Grieken zelf als “economisch” zagen? Hoe zitten antieke systemen van economisch denken in elkaar? En hoe zijn deze antieke concepten anders dan hun moderne equivalenten? Maar de echte vernieuwing zit in de focus op de verschillende mensbeelden en kennisvormen die vervat zitten in dit economisch denken: ik wil kijken naar de mensbeelden die besloten zitten in dit economisch denken. Wat voor visies op het lichaam, vrijheid, rationaliteit, individualiteit en competitie worden voorondersteld? En wat voor soort kennis is economische kennis eigenlijk?’
‘Ik denk dat je met deze blik, vooral met de focus op mensbeelden en kennisvormen, een scherpere en rijkere analyse van oud-Grieks economisch denken kan bieden. Ik hoop dat mijn methodologie de manier waarop geschiedschrijving van economisch denken buiten mijn discipline (en voorbij de Oudheid) kan veranderen. Misschien is het nog het allerbelangrijkste dat je door deze vragen te stellen uiteindelijk een ander inzicht krijgt in onze huidige economische denkbeelden. Ik wil ook buiten de academische wereld, bijvoorbeeld in het economieonderwijs en onder financiële professionals, het bewustzijn vergroten van de manieren waarop economische theorie ons mensbeeld vormt: wat het met ons doet als wij onszelf zien als homines economici, “economische mensen”, die per definitie opereren in een wereld van schaarste volgens een uitgeklede, instrumentele, vorm van rationaliteit?’
De meest schaarse goederen in de geesteswetenschappen
De Vidi-beurs stelt Van Berkel in staat een postdoc-onderzoeker en promovendus aan te stellen. ‘Met deze beurs kan ik een omvangrijk project doen en daar heb ik ongelooflijk veel zin in. Het lijkt mij fantastisch om intensief samen te werken en dit onderzoek te lijf te gaan, (onderzoeks)evenementen te organiseren, en doorlopend discussies te hebben. Deze beurs geeft mij de meest schaarse goederen in de geesteswetenschappen: tijd en concentratie. Ik ben nu vijf jaar lang van onderzoekstijd verzekerd en kan dus de focus opbouwen om complexe onderwerpen uit te diepen.’
‘De promovendus gaat kijken naar economische kennisvormen in de werken van Socratische auteurs Plato en Xenophon. Zij maakten veel gebruik van oorsprongsmythen, eschatologische mythen en gedachtenexperimenten — juist wanneer het gaat om economische concepten en denkbeelden. Het is interessant om te kijken wat voor soort economische kennis hiermee werd geproduceerd en wat voor mensbeeld daarin centraal stond.’
‘De postdoc gaat zich bezighouden met economische denkbeelden in de hellenistische periode, een tijd waarin het “economisch traktaat” steeds meer een vast genre wordt, maar waarin je ook de opkomst van utopische literatuur ziet. Wat voor economisch denken, of misschien zelfs economiekritiek, zit vervat in dit soort literatuur?’
Economische kennis uit fabels en spreekwoorden
‘Zelf ga ik kijken naar de economie van de man op de straat: wat voor soort economische kennis en normen vinden we in fabels, anekdotes en spreekwoorden? Ik zal kijken naar het mensbeeld dat we vinden in de wereld van de spreekwoorden waarin niet de mens de maat van alle dingen is, maar waarin je je als mens hebt te voegen naar de maten van de wereld. Hoe verhoudt dit mensbeeld zich tot de wereld van fabels waar de hond altijd een groter stuk vlees wil, de kip met de gouden eieren wordt geslacht, de visser die te grote risico’s neemt voor klein gewin, en schoenmakers je oplichten waar je bijstaat?’
Het idee voor onderzoek naar “economische mensbeelden” in de Oudheid spookte al enkele jaren door het hoofd van Van Berkel. ‘Ik ben een aantal jaar bezig met kennisbenuttingsactiviteiten over economische mensbeelden. Zo voerde ik Socratische gesprekken met bankiers en andere financiële professionals, en gastlessen voor middelbare scholieren. Dat zijn intensieve activiteiten, de discussies zijn soms buitengewoon fel — mensen hebben het gevoel dat er iets op het spel staat als je mensbeelden analyseert — en geen gesprek is hetzelfde. Ik kwam er vaak doodmoe vandaan met een hoofd dat niet kon slapen. Dat was voor mij een teken dat ik iets met dit onderwerp moest doen. Voor mij is kennisbenutting niet een vervelende verplichting die er bovenop komt; het is iets waar juist nieuwe vragen uit naar voren komen. Of in dit geval: een idee voor een nieuw project.’
NWO-Talentprogramma
Vidi is gericht op ervaren onderzoekers die na hun promotie al een aantal jaren succesvol onderzoek hebben verricht. Vidi maakt samen met de Veni- en Vici-beurzen deel uit van het NWO-Talentprogramma (voorheen: de Vernieuwingsimpuls). Binnen het Talentprogramma zijn onderzoekers vrij om hun eigen onderwerp voor financiering in te dienen. Lees meer op de website van het NWO.