Onderzoekend leren: slimme tools helpen docent onderwijs om te bouwen
Enthousiaste studenten die onderzoekend leren en beter de samenhang binnen het vakgebied zien. Het zijn belangrijke speerpunten in de universitaire Onderwijsvisie, maar hoe realiseer je die in de praktijk? Een interdisciplinair onderwijsteam onder leiding van het ICLON ontwikkelde een inventieve methode die docenten op weg helpt.
Waarom onderzoekend leren loont, demonstreert het voorbeeld van de Leidse biomedicus Nelleke Gruis. Zij introduceerde onderzoekend leren in haar college met behulp van de tools (die verderop in dit artikel worden uitgelegd) en al snel merkte ze een groot verschil. In de oude situatie gaf Gruis zeven hoorcolleges aan zo’n zeventig studenten en was zij vrijwel alle zeven uur aan het woord. ‘Ik deed dat altijd op een enthousiaste manier, maar er beklijfde minder informatie dan ik wilde. De studenten gaven niet veel terug en leken vooral te willen weten wat er voor het tentamen belangrijk was.’
College omgegooid
Dat moet anders, dacht Gruis. Afgelopen zomer hoorde ze een inspirerende voordracht over onderzoekend leren van Fred Janssen, opleidingsdirecteur van het ICLON en hoogleraar didactiek van de natuurwetenschappen. De biomedicus nam contact op met zijn onderwijsteam en bouwde daarna haar college helemaal om. Gruis trapte haar nieuwe college af met een prangende vraag: hoe lossen we de huidkankerepidemie op? Haar studenten bedachten vervolgens zelf de deelvragen die ze ook zelf moesten beantwoorden. Gruis: ‘Hierdoor gingen de studenten veel grondiger de literatuur lezen en ze lazen ook al eerder ingewikkelde wetenschappelijke publicaties.’
Drietrapsraket
Wat is dan het succesvolle recept? Het onderwijsteam van Janssen ontwikkelde een soort drietrapsraket waarmee docenten snel maar gestructureerd hun college kunnen vormgeven volgens het principe van onderzoekend leren. Docenten starten met de zogenoemde ladderingtool. Met deze tool wordt compact in kaart gebracht wat de docent in zijn reguliere onderwijs al chronologisch doet en welke doelen hij of zij hiermee nastreeft. Vervolgens werkt de docent met de perspectieventool de bestaande leerstof uit in een vertakkende vragenboom (zie afbeelding). Een vakgebied is 'meer dan een container met kennis en vaardigheden', stelt Janssen. Het is een bepaalde manier van denken en werken, een perspectief. De docent brengt de centrale vragen van het vakgebied in kaart en splitst deze weer uit in deelvragen zodat alle leerstof in samenhang een plek krijgt in de vertakkende vragenboom.
Bouwstenen onderwijs
In de derde en laatste fase nemen docenten hun bestaande onderwijs en de vragenboom als uitgangspunt en gaan met de bouwstenentool na hoe ze door verandering van volgorde en aanpassing van de al bestaande onderwijsbouwstenen hun college onderzoekender kunnen maken. Op deze manier wordt maximaal benut wat een docent al doet en wordt veel tijd bespaard. Janssen: ‘Deze tools kunnen ook door teams van docenten worden gebruikt. Docenten geven aan dat ze het inspirerend vinden om met collega’s opnieuw de leerlijnen af te spreken. En studenten reageren enthousiast omdat ze meer samenhang zien tussen de verschillende vakken en wat de maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie is.’
Van alfa’s en gamma’s tot de bèta’s
Janssen ontwikkelde dit stappenplan zo’n zes jaar geleden voor de universitaire lerarenopleiding Biologie van het ICLON. ‘Als docent merkte ik en andere docenten dat het onderwijs dikwijls nog te gefragmenteerd is en studenten een vrij passieve rol hebben in colleges. Docenten geven vaak de antwoorden op niet gestelde vragen.’ Het idee van onderzoekend leren is niet nieuw, maar met dit stappenplan kan onderzoekend leren worden gerealiseerd voor grote groepen studenten, zelfs als de docent veel leerstof moet behandelen en weinig tijd heeft, aldus Janssen. Deze aanpak is nu geïntegreerd in de lerarenopleidingen van het ICLON en steeds meer docenten van verschillende faculteiten - van alfa’s en gamma’s tot de bèta’s – bouwen hun colleges op volgens deze manier. En ook een toenemend aantal docenten van diverse andere Nederlandse WO-en HBO-instellingen gebruiken inmiddels het slimme stappenplan.
Onderwijs omgooien in coronatijd
Leent deze manier van onderzoekend leren zich goed in deze tijden van corona waarin docenten vooral online colleges moeten geven? Janssen: ‘Ja, deze aanpak is hiervoor bij uitstek geschikt. Het zorgt ervoor dat docenten eerst de inhoud en didactiek doordenken voordat ze keuzes maken over de techniek. Oftewel, docenten tuigen eerst de kerstboom op en hangen daarna pas de ballen erin.’
Docenten versterken elkaar
De afgelopen vijf jaar is er een ware onderwijscommunity ontstaan waarin docenten zoals Gruis hun ervaringen uitwisselen en best practices delen wat goed werkt en wat minder. Janssen: ‘Het grote voordeel is dat we samen een heel veelzijdig team vormen: docenten uit verschillende faculteiten, vakdidactici en onderwijsadviseurs van het ICLON en promovendi en postdocs die onderzoeken hoe deze vorm van onderzoekend leren in de praktijk werkt. Zo versterken we elkaar enorm en daar profiteren de studenten van.’
Studenten zijn gemotiveerder
Gruis beaamt dat volledig. Door het onderzoekend leren centraal te stellen zijn haar studenten een stuk gemotiveerder en ontwikkelen ze sneller belangrijke vaardigheden, zo heeft gemerkt. ‘Ze doen zelf onderzoek, beheersen moeilijke begrippen eerder en zien beter de samenhang met andere vakken. Studenten beseffen nu: hee, met mijn studie kan ik onderzoeker worden. Sterker nog, ze zijn het al een beetje’, aldus Gruis.
Vragen over de tools? Neem contact op met Fred Janssen.
Tekst: Linda van Putten