Hoe COVID-19 de kwetsbaarheid van publieke leiders blootlegt – en wat we hieraan kunnen doen
Als COVID-19 ons één ding leert, is het dat hedendaagse crises een sluipend en onvoorspelbaar karakter hebben. Dit brengt nieuwe uitdagingen met zich mee voor publieke leiders, die continu op zoek moeten naar een balans tussen ‘te snel’ of ‘te laat’ en tussen ‘te hard’ en ‘te zacht’ ingrijpen. Hoe kan de wetenschap helpen om leiders hier beter op voor te bereiden?
Deze vraag stond centraal in een van de panelsessies van de PUPOL-conferentie van het Leiden Leadership Centre. Dit artikel licht een tipje van de sluier op.
Sinds maart 2020 is ons land in de ban van COVID-19. Wintersportbestemmingen en Brabantse carnavalsfeesten bleken besmettingshaarden voor de verspreiding van een mysterieus nieuw virus, dat op een vismarkt in China begon. Besmettingen stapelden zich snel op. Regeringen in heel Europa gingen snel over op ingrijpende maatregelen. Sindsdien werken veel Nederlanders noodgedwongen thuis.
COVID-19: Een Nieuw Type Crisis
COVID-19 is een schoolvoorbeeld van wat de crisismanagement-literatuur een ‘creeping crisis’ noemt. Een creeping crisis is een dreiging die zich langdurig op de achtergrond schuilhoudt, en zich kan manifesteren in kleinere incidenten. Deze incidenten lijken in eerste instantie goed behapbaar, maar wanneer men de onderliggende oorzaken van de incidenten niet tijdig aanpakt, kunnen zij catastrofale vormen aannemen. Het bedrieglijke van creeping crises is dat een kleine groep experts ze wellicht vroegtijdig identificeren, maar niet ‘urgent’ genoeg bevonden worden door het bredere publiek om daadkrachtig ingrijpen mogelijk te maken.
Dit is wat we zien in de huidige COVID-19 crisis. Wat in China begon als een ‘ver-van-mijn-bed-show’ groeide in een paar maanden uit tot de grootste gezondheidscrisis van deze eeuw, die 244.000 geregistreerde besmettingen en ruim 6800 doden (21 oktober 2020) eiste. Ook de indirecte gevolgen van COVID-19 zijn groot. Patiënten moeten langer wachten op operaties, of durven zelfs het ziekenhuis niet in uit angst besmet te raken. De tweede golf laat zien dat het kabinet pas voldoende steun heeft voor een krachtige ingreep in de vorm van een gedeeltelijke lockdown op het moment dat het aantal besmettingen de perken te buiten gaat.
Implicaties voor Leiderschap en Vertrouwen
Wat volgens crisisonderzoekers Boin, Ekengren en Rhinard (2020) verontrustend is aan creeping crises is hun impact op het vertrouwen van burgers in de overheid, en, specifieker, publieke leiders. Zij worstelen met het gegeven dat symptomen van een op handen zijnde crisis al lang en breed zichtbaar waren, maar er niet voldoende politieke steun was om vroegtijdig in te grijpen. Zodra de crisis zich manifesteert, worden publieke leiders bestookt met verwijten over nalatig handelen. Creeping crises werken een cultuur in de hand waarin publieke leiders aan de schandpaal worden genageld, terwijl zij – zelfs met de beste intenties – nooit in staat waren geweest voldoende politiek draagvlak te krijgen om preventief in te grijpen. Op de lange termijn kan dit schade toebrengen aan het vertrouwen van burgers in het handelen van de overheid.
De Meerwaarde van Wetenschappelijke inzichten
Betekent dit dat wij publieke leiders als slachtoffers moeten zien? Zeker niet. Het vraagt ons wel om meer bewustwording over dit nieuwe type crisis, en de vormen van leiderschap die nodig zijn om met deze crises om te gaan. De wetenschap kan een waardevolle bijdrage hieraan leveren door enerzijds onderzoek te doen naar de actoren die betrokken zijn bij het oppikken van signalen van een op handen zijnde crisis (zogenoemde ‘early recognition’) en anderzijds inzichten te krijgen in het type leiderschap dat nodig is om voldoende draagvlak te creëren voor preventief ingrijpen. De leiderschapsliteratuur biedt hiervoor al behulpzame raamwerken aan, die empirisch getest kunnen worden op de aanpak van creeping crises.
Tip: Meer weten over leiderschap en creeping crises? Tijdens de PUPOL-conferentie 'New Avenues for Studying and Developing Public and Political Leadership,' georganiseerd door het Leiden Leadership Centre, werd de rol van leiderschap in creeping crises nader toegelicht in papers van Mark Rhinard et al., Darli Magionni en Elin Jakobsson. Lees het verslag op onze website!