‘Samenwerken op basis van wederzijds respect is verrijkend en geeft voldoening’
Sinds 2017 werkt gastonderzoeker Gerrit de Wit samen met Congolese taalkundigen en de Boa-gemeenschap aan de ontwikkeling van de gesproken Boa-taal tot een geschreven taal. Hij vertelt ons over twee unieke projecten die gestaag de structuur van een nieuwe taal ontdekken en beschrijven.
Als gastonderzoeker combineert De Wit zijn taalkundig werk met projectmanagement in de IT-sector. Hij is vooral geïnteresseerd in de Bantoetalen van de Democratische Republiek Congo (DRC). ‘Ik heb Taalwetenschap gestudeerd aan de Universiteit van Leiden en heb drie jaar met mijn vrouw in de DRC doorgebracht om taalkundig onderzoek uit te voeren. Betrokkenheid bij een project over taalontwikkeling resulteerde in 2015 in een proefschrift waarin ik Liko beschreef, een Bantoetaal die door ongeveer 70.000 mensen in het noordoosten van de DRC wordt gesproken.’
Het beschrijven van de hoofddialecten van de Boa-taal
In 2017 werd De Wit gecontacteerd door de non-profitorganisatie CITBA in de DRC om te vragen of hij geïnteresseerd was in het meewerken aan een project dat de Boa-taal analyseert en beschrijft. Boa is een Bantoetaal die in de DRC gesproken wordt, door ongeveer 200.000 mensen. De Wit legt uit, 'Dit leek mij een kans om een andere taalgemeenschap in de DRC te helpen, om ervaring op te doen met het werken met een Congolees team en om verder onderzoek te doen naar Bantoetalen.'
Yewu en Leboale
Dankzij financiering door diverse kleinere sponsors via het Leids Universiteits Fonds is het eerste tweejarige project in 2018 van start gegaan. De Wit vormde samen met de Congolese taalkundige Dominique Banotanea Bapokanza en enkele goed opgeleide vrijwilligers uit de Boa-gemeenschap het Boa-team. De Wit: "De Boa-taal heeft verschillende dialecten, maar de Boa-gemeenschap vroeg ons om ons tijdens dit eerste project te richten op het Yewu-dialect.’ Aan het einde van het project produceerde het Boa-team een voorlopig alfabet van het Yewu-dialect, een lexicon bestaande uit ongeveer 1800 items (met vertalingen in het Frans en Engels), opnames van 20 mondelinge teksten, drie alfabetiseringsboekjes met in totaal 15 bewerkte teksten en de eerste versie van een orthografiegids (spellingssysteem) voor Boa-sprekers die geïnteresseerd zijn in het leren schrijven van hun eigen taal.
Het huidige 2 jaar durende project (2020 - 2021), met hernieuwde steun van het Leids Universiteits Fonds en het Leiden University Centre for Linguistics, vindt opnieuw zijn wortels in de Boa-gemeenschap. Enkele nieuwe leden zijn toegevoegd aan het altijd toegewijde Boa-team en de focus ligt nu op het opsporen van de verschillen tussen het Yewu-dialect en het Leboale-dialect, een ander hoofddialect van de Boa-taal. ‘We willen natuurlijk niet dat de Leboale-sprekers zich verwaarloosd voelen door de aanvankelijke focus op het Yewu-dialect,’ legt De Wit uit. ‘Dit project zal duidelijk maken of de voor Boa-Yewu ontwikkelde voorlopige orthografie vanuit taalkundig oogpunt geschikt is voor Boa-Leboale.’
Boa-cultureel erfgoed
Volgens De Wit zijn de impact en het belang van deze projecten op vele niveaus te zien. ‘Het hebben van een alfabet, een orthografiehandboek en een lexicon Boa-Frans en Boa-Engels zal de Boa-gemeenschap in staat stellen om materiaal te gaan produceren voor educatieve doeleinden, op scholen en voor gebruik in kerken. Dit verrijkt het Boa-cultureel erfgoed.’ Hij vervolgt: 'Vanuit taalkundig oogpunt is de beschikbaarheid van een corpus van Boa-taalgegevens en -teksten natuurlijk van groot theoretisch belang voor onderzoekers van Boa-talen in het algemeen.’
Het enthousiasme van De Wit voor het project is grenzeloos: 'Wat mij fascineert aan beide projecten is dat ik zie hoe veel mensen in Congo hun taal waarderen en hoe graag het Boa-team dit project tot een succes wil maken. Hoewel COVID-19 mij dit jaar heeft belet om naar Afrika te reizen voor een ontmoeting met Dominique en het team, blijven we ons als team verbinden, zij het op afstand.’
Speciale dank aan Adviseurs Maarten Mous (Leiden University Centre for Linguistics) en André Motingea Mangulu (Université Protestante au Congo) en de andere Boa-teamleden: Banale Aleumba Sebastien, Etinde Embatia Julienne, Tazanaba Kadite Dieudonné, Alipanazanga Masanga Patrick, Dembiya Jean en Gaza Yobo.