'Het geluid van de stad werd de partituur van een muziekinstrument'
Stoor jij je weleens aan de geluiden om je heen, als je door de stad fietst? Niet getreurd, want we kunnen daar actief verandering in brengen, stelt geluidsexpert Edwin van der Heide. In zijn honoursclass scheppen studenten het geluid van de stad.
De doorgang van The Sounding City, zoals de Bachelor Honours Class voluit heet, stond dit jaar op losse schroeven. Het vak ging in april van start, aan het begin van de lockdown, en moest dus plots online gegeven worden. ‘Kan ik dat wel, en hoe dan?’, vroeg de docent, Edwin van der Heide, zich af. In korte tijd zette hij een online programma op, en met succes: ‘Er zijn echt interessante dingen uit gekomen’, blikt hij aan het einde van het academisch jaar terug via videoverbinding.
Academicus en kunstenaar
Honoursclassdocent Edwin van der Heide studeerde Sonologie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Hij is verbonden aan informatica-instituut LIACS en de Academie der Kunsten van de Universiteit Leiden, en runt een eigen kunstpraktijk. Geluid in openbare ruimtes is een terugkerend thema in zijn werken. Voor de Universiteit Leiden maakte hij het kunstwerk Fluisterende Wind.
Van der Heide ontwikkelde de class samen met Marcel Cobussen, hoogleraar auditieve cultuur en muziekfilosofie aan de Universiteit Leiden.
De invloed van akoestiek
Bij The Sounding City zijn studenten anders met geluid bezig dan anders. ‘Hoe klinkt stadsgeluid, hoe maakbaar is het, welke interventies zijn er mogelijk?’, somt Van der Heide op. Vragen die volgens hem te weinig gesteld worden. ‘Er wordt veel nagedacht over ruimtelijke ordening en architectuur. Geluid wordt echter gezien als een bijproduct, waar we niet actief over na hoeven te denken.’
Dat is wat de honoursstudenten wél doen in hun wekelijkse webinars: actief nadenken over geluid, zowel vanuit alfa- als bètaperspectief. Zo onderzoeken ze de invloed van akoestiek op het gedrag van mensen en stellen ze zich de vraag wat de publieke ruimte is, en of je je die toe mag eigenen. ‘Die interdisciplinaire benadering is heel erg leuk aan het onderwijs van de Honours Academy’, vindt de vakdocent. ‘Studenten met verschillende achtergronden ontmoeten elkaar.’
Muzikale inslag
Naast het denken over geluid, staat vooral ook het doen centraal. Van der Heide: ‘Op de universiteit gaat het vaak om het bestuderen van kunst, maar hier ook om het scheppen daarvan. Dat is wat het zo bijzonder maakt.’ Hij laat zijn studenten meerdere scheppende opdrachten maken, waarbij ze zelf stadsgeluid opnemen en bewerken, door iets toe te voegen of weg te laten.
Het toppunt daarvan is de eindopdracht: de transformatie van een specifieke geluidssituatie in de stad. Dat kan de transformatie van een plek zijn, maar ook een reis van A naar B. ‘Veel studenten kozen dit jaar voor plekken waar de nadruk op activiteit ligt – verkeersdrukte, metrostations – maar niet allemaal.’
Zo probeerde ook een deelnemer om straatgeluid minder storend te maken door achtergrondgeluiden toe te voegen, en kozen anderen voor een muzikalere inslag: ‘Een student in Toronto heeft resonanties van een viaduct opgenomen en laten samenspelen met zijn viool. Het geluid van de stad werd zo de partituur van een muziekinstrument.’
'Niet één antwoord'
Ondanks corona was de honoursclass volgens Van der Heide een groot succes dit jaar. ‘Ik ben heel blij dat het gelukt is om dit online te doen; ik zag het als een hele opgave.’ Zonder de inzet van zijn studenten was het niet gelukt, zegt hij: ‘Ik ben heel trots dat ze zich er ook zo enorm aan gecommitteerd hebben. Dat heeft mij ook veel energie gegeven.’
Wat de geluidsprofessor vooral wil dat hen bijblijft? ‘Dat er niet één antwoord is op de vraag hoe we het geluid in de stad moeten vormgeven. Alleen al nadenken over de rol die je speelt, vind ik heel belangrijk. Soms kan je met minimale middelen heel veel bereiken.’ Een boodschap die wij allemaal ter harte mogen nemen, wanneer we ons weer in de stad begeven.
Tekst: Michiel Knoester
Mail de redactie
Benieuwd naar de composities van studenten? Beluister ze hieronder. Let op! Klik na het luisteren op het 'vorige'-pijltje linksboven in je browser om weer terug te komen bij het artikel. Veel luisterplezier!
Protest op De Dam
“Op De Dam heb ik op twee verschillende middagen opgenomen: tijdens een protest van Black Lives Matter, en twee dagen later. In deze compositie probeer ik het verschil uit te drukken tussen het luisteren naar ‘ongehoorde’ en naar alledaagse geluiden. Zo weet ik mensen in de protesten te betrekken en de 'sonic powerfulness' daarvan te demonstreren.” – Luca Bruls
BeluisterThuiskomen in Hong Kong
“Zo’n tweeënhalve maand geleden ben ik naar Hong Kong teruggekeerd. In eerste instantie maakte de akoestiek van de Hong Kongse metro emotie in mij los. Maar met het verstrijken van de tijd – en al die politieke gebeurtenissen – begonnen de geluiden mij een angstig gevoel te geven. Ik heb een doedelzakgeluid opgenomen dat het saaie, repetitieve geluid van het metrostration moet doorbreken. Het is mijn manier om een wrede realiteit om te zetten naar een ideale.” – So Ho-Chi
BeluisterEen imaginaire reis
“Mijn eindcompositie neemt je mee op reis door een imaginaire ruimte, waar je wordt gevangen en vrijgelaten door overheersende geluiden. Die zijn zowel herkenbaar als vervreemdend, en maken het stuk zo dynamisch en meeslepend.” – Klimova Elizaveta
BeluisterOorlog tegen de auto
“Voor de eindopdracht wilde ik de verkeersgeluiden uit mijn straat maskeren. Een voortdurende geluidscombinatie van verkeer en regen bleek daar uitstekend toe in staat. Ik heb ook geprobeerd om de geluiden van motoren na te bootsen op de piano, maar dat ging minder goed. Wel geloof ik dat de pianotonen de straat op een andere manier weten te maskeren: ze springen eruit en weten zo de aandacht af te leiden.” – Jetse van Os
BeluisterViool en viaduct
“Ik heb mijn audio opgenomen onder de Gardiner Expressway in Toronto, waar die over de rivier de Humber loopt. Ik wilde graag het ‘ware’ geluid van deze overgang ontdekken. Het eindproduct is tien gelijktijdig afspelende opnames van mijn altviool in samenspel met de geluiden van de overgang, die elk een ander aspect van de resonantie benadrukken.” – Arie Verheul van de Ven
Beluister