‘Samenwerking metabolomics in fieldlab Phenomix brengt de praktijk naar de universiteit’
Op 9 juli openende het nieuwe Medical Delta Fieldlab Phenomix haar deuren. In het fieldlab werken wetenschappers, zorginstellingen en bedrijven samen praktische toepassingen van metabolomics-onderzoek: onderzoek naar stofwisselingsproducten. Medical Delta sprak met de Leidse hoogleraar Thomas Hankemeier. Hij is één van de initiatiefnemers van het fieldlab dat met EFRO-subsidie is opgezet.
De groep van Hankemeier bij het Leiden Academic Centre for Drug Research is leidend in de wereld op het gebied van metabolomics. Bij metabolomics worden stofwisselingsproducten zoals aminozuren, suikers of hormonen gemeten in het lichaam. Het samenstelling van stofwisselingsproducten van een individu (het metabole profiel) geeft een goede indicatie van iemands actuele gezondheid. Deze informatie is complementair aan de informatie vanuit de bestudering van de genen (genomics). Genomics informeert over de risico’s op ziekten, terwijl metabolomics informatie verschaft over de actuele gezondheidsstatus.
De inzichten die voortkomen uit metabolomics kunnen helpen bij betere diagnostiek en beter op het individu afgestemd medicijngebruik voor ziektebeelden als dementie, hartfalen of leverfalen. Om deze doorbraken te realiseren, is er een goede samenwerking nodig tussen wetenschappelijke disciplines onderling, de industrie en de klinische praktijk. In het fieldlab Phenomix komen zij samen.
Hoe is het idee voor dit fieldlab ontstaan?
‘In de meer dan twintig jaar dat ik met metabolomics werk, is er samen met onder andere de geneesmiddelen- en voedingsindustrie een hoop bereikt. Universiteiten en het bedrijfsleven werken nu vooral op projectbasis samen, bijvoorbeeld om medicijnen klinisch te testen. We zochten naar een strategie om die samenwerking structureler te maken. Verschillende partijen hebben met ons meegedacht en uiteindelijk ontstond het idee voor het opzetten van een fieldlab.’
‘Fieldlab Phenomix slaat de brug tussen universiteit, kliniek, het bedrijfsleven en de industrie in een open innovatiesetting. Daarbij steken we in op structurele samenwerking. Het fieldlab geeft een extra stimulans om wetenschappelijke bevindingen te vertalen naar de markt, de zorg en de maatschappij waardoor het directe impact krijgt. Het geeft alle betrokkenen de mogelijkheid om beter en slimmer te werken.’
In het fieldlab kunnen zorginstellingen en bedrijven hun projecten onderbrengen en samenwerken met metabolics-onderzoekers. Waarom is dat belangrijk?
‘Metabolomics brengt de actuele gezondheidstoestand van iemand in kaart. Dat heeft in potentie veel impact op bijvoorbeeld het stellen van de juiste diagnoses, het maken van een individueel behandelplan of op de ontwikkeling van ‘personalised medicine’. Het helpt ook bij klinische testen. Dankzij metabolomics kan je bijvoorbeeld meten welke bijwerkingen een medicijn heeft bij bepaalde patiënten.’
‘Dit soort inzichten kunnen heel invloedrijk zijn voor de biotech-industrie, farmaceutische industrie en food industrie. Samen met bedrijven in die sectoren kunnen we in het fieldlab projecten definiëren en samen met patiëntgroepen en ziekenhuizen op een goede manier bijvoorbeeld nieuwe geneesmiddelen ontwikkelen. Academische instellingen kunnen dat niet alleen, samen met bedrijven kunnen we grote vorderingen maken.’
U bent ook Scientific Leader van het wetenschappelijke programma METABODELTA: Metabolomics for clinical advances in the Medical Delta. Hoe verhoudt het fieldlab zich tot dit onderzoek?
‘In METABODELTA werken vooraanstaande wetenschappers in de ontwikkeling van metabolomics-technologie en klinische diagnose samen met wetenschappers die toegang hebben tot unieke cohorten en andere klinische studies. Daarmee kunnen we metabolomics toepassen in bijvoorbeeld populatie-onderzoeken en gezond ouder worden beter bestuderen. Het uiteindelijk doel van METABODELTA is om het onderzoek toe te passen in de praktijk ten behoeve van de gezondheidszorg.’
‘Dit past heel goed bij de doelen van het fieldlab: in het fieldlab kunnen we nauwkeurigere metingen verrichten, en nieuwe metabolomics technologie en analyzers in samenwerking met bedrijven. Wetenschappelijk onderzoek en klinische toepassing groeien naar elkaar toe.’
Eén van de eerste projecten is gerelateerd aan corona. Wat onderzoeken jullie?
‘Coronapatiënten reageren heel verschillend op medicijnen zoals ontstekingsremmers. Met het LUMC, ErasmusMC en UMC Utrecht onderzoeken we waarom sommige coronapatiënten op de Intensive Care belanden en anderen niet, en waarom patiënten wel of niet met orgaanfalen te maken krijgen. We brengen dat in kaart door de metabolieten te meten en hebben daar inmiddels flinke vorderingen in gemaakt. Als we patiënten kunnen karakteriseren aan de hand van hun metabole profiel, dan kunnen we veel nauwkeuriger medicijnen toepassen en beter een persoonlijk behandelplan maken voor een coronapatiënt. Met deze data kan je namelijk zien wat er ontregeld is, om dat vervolgens met medicatie of bijvoorbeeld voeding weer in evenwicht te brengen. Welk medicijn je op welk moment geeft is heel cruciaal bij zo een complex ziekte als COVID-19. En nog weten wij zelf nauwelijks welke medicijnen kunnen helpen.’
‘We zijn de eerste resultaten aan het valideren en hopen snel de uitkomsten te kunnen delen. Vervolgens is het aan de industrie om medicijnen aan te passen en aan de ziekenhuizen om daar op aan te haken. Het is een typisch voorbeeld van hoe je in samenwerking snel kan schakelen van wetenschappelijk onderzoek naar de klinische praktijk.’
Het fieldlab is internationaal georiënteerd. Zijn er veel van dit soort labs?
‘Dat bedrijven, zorginstellingen en wetenschappers samenwerken in een experimentele ruimte waar de nieuwste technieken, zoals Artificial Intelligence, worden toegepast is redelijk uniek en maakt het in potentie een metabolomics hotspot in Nederland en daarbuiten.’
‘Over drie tot vier jaar hopen we nog meer strategische partnerships, bijvoorbeeld op het gebied van personalised nutrition opgezet te hebben. Uiteindelijk moet iedere Nederlander z’n metabole profiel kunnen krijgen wanneer hij of zij dat nodig heeft. Daarmee kunnen we de zorg als geheel veel meer inrichten op preventie en voorkomen dat mensen in een laat stadium in de zorg terechtkomen.’
Dit interview verscheen op de website van Medical Delta: ‘Samenwerking metabolomics in fieldlab Phenomix brengt de praktijk naar de universiteit’