Anoma van der Veere: ‘In Japan zijn de kleine, onhandige maskertjes symbool voor het falen van het kabinet’

21 juli 2020

Anoma van der Veere, onderzoeker aan het Leiden Asia Centre, stelt dat de Japanse overheid er niet in is geslaagd om adequaat te reageren op COVID-19. De overheidsmaatregelen voor het inperken van het virus kwamen maar moeilijk op gang en werden soms zelfs niet serieus genomen. Wat is de actuele situatie in Japan en hoe ziet de toekomst voor het land eruit?

Van der Veere: ‘Japan is langzaam weer aan het opstarten. Restaurants en winkels die lange tijd vrijwillig hun deuren sloten ontvangen stapsgewijs weer klanten. Veel mensen zijn op kantoor te vinden en ook scholen zijn weer open, wat betekent dat de treinen tijdens de spits tot de nok toe vol zitten. Maar door de effecten van de pandemie zijn steeds meer kleine bedrijven failliet aan het gaan en zijn grote bedrijven in banen en lonen aan het snijden. Ook is de druk op ziekenhuizen nog steeds aanwezig en kampt zorgpersoneel met grote tekorten.

Veel experts waarschuwen dat een versoepeling van de regels zal leiden tot een nieuwe golf. De Olympische- en Paralympische Spelen voor dit jaar zijn dan ook afgezegd, en het idee en de angst heersen dat buitenlanders het virus weer naar Japan toe brengen. Ondanks de versoepelingen zijn er dus nog strenge reisrestricties. Voor de meeste mensen in Japan, net als in Nederland, ligt nu de taak om een balans te vinden tussen zelfbescherming en teruggaan naar het normale dagelijkse leven.’

Wat vind jij van het door wetenschappers bekritiseerde beeld over Azië dat nu vaak wordt geschetst: dat iedereen zich daar aan de regels houdt en netjes mondkapjes draagt?

‘De verantwoordelijkheid voor de verdere verspreiding van het virus legt de Japanse overheid grotendeels bij de prefecturen (provincies) en lokale overheden. Een duidelijke landelijk beleid ontbreekt, en dat leidt tot een chaotische aanpak die per regio verschilt. Elk huishouden kreeg twee stoffen maskers toegestuurd. Dit beleid heeft enorm veel geld gekost en is wijdverspreid belachelijk gemaakt. De kleine, onhandige maskertjes zijn intussen het symbool geworden voor het falen van het kabinet. Zoals je ziet ligt het beeld dat van Azië wordt geschetst vaak ver van de werkelijkheid.

De Nederlandse media hebben een grote rol in de verspreiding van wanbeelden over Japan. Paulien Cornelisse beweerde laatst op televisie dat Japanners maskers dragen omdat ze altruïstisch zijn, want het is volgens haar “heel Japans om vanuit het collectief te denken.” Je reinste onzin. Zowel mensen als samenlevingen zijn complex. Dat soort simplificaties raken kant noch wal. Als de media nou echte kennis in huis halen, in plaats van koloniale clichés te herkauwen, kan ik me misschien in de toekomst weer verheugen op televisie kijken.’

Wat was de reden voor de Japanse regering om uiteindelijk toch wél over te gaan op digitale hulpmiddelen om de verspreiding van het virus in te perken?

‘De nationale overheid riep een tijdelijke noodtoestand uit en startte een promotiecampagne om mensen aan te sporen om kleine ruimtes, drukke plekken en nauw contact te vermijden. Een groot deel van de informatie over nieuwe patiënten verzameld door het Ministerie van Gezondheid, Werkgelegenheid en Welzijn (MHLW) is aangeleverd via handgeschreven rapporten, omdat er op veel plekken nog steeds een sterke neiging is naar low-tech oplossingen zoals stempels, handtekeningen en formulieren.

Na veel vertraging is op 19 juni, na veel discussie over privacy, uiteindelijk een tracking-app “COCOA” vrijgegeven. Deze app moet bijhouden of je langer dan vijftien minuten met iemand in contact bent gekomen die positief op het virus getest is. Publieke steun voor de app ontbreekt, terwijl minimaal 60~65 procent van de bevolking de app moet downloaden om het systeem goed te laten werken. Een nieuw project in Osaka is de deelname aan een QR-systeem, die na bezoek aan een bar of restaurant laat zien of er een geïnfecteerd iemand binnen is geweest en je in dat geval aanspoort om jezelf twee weken te isoleren. Het systeem laat gebruikers anoniem blijven, maar het is opmerkelijk dat mensen worden gevraagd om zichzelf te isoleren, en niet om zich te laten testen.’

Hoe denk je over het gebruik van een app in de strijd tegen COVID-19 in ons eigen land?

‘Gehaaste uitvoering van nieuwe technologie is geen goed idee, want technologie blijft plakken. Als we ervoor kiezen om onze informatie te delen om ons veiliger voelen, verdwijnt deze technologie niet plotseling als de pandemie voorbij is. De angst voor een nieuwe pandemie kan als reden gebruikt worden om een dergelijk systeem in stand te houden. De informatie die verzameld is kan voor hele andere doeleinden gebruikt worden of zelfs gehackt, verkocht of misbruikt worden. Dat een app bestaat, betekent niet dat het goed werkt. Technologie moet gebruikt worden door mensen, en mensen maken fouten. Dat je je veiliger voelt betekent niet dat je veiliger bent.’

Zie jij voor Japan nog licht aan het einde van de tunnel?

‘Dat sommige steden en prefecturen in Japan goed reageren op de pandemie, is een goed teken. Ook is er goed gefocust op het nagaan van wie met wie in contact is gekomen als er sprake is van een positieve test (cluster-tracking). Een groot aantal infecties blijft onder de radar, maar Japanse epidemiologen voorspellen dat de huidige strategieën op de lange termijn de verspreiding gaan indammen.

Helaas is de economische schade moeilijk te herstellen. Een derde van de Japanse bevolking geeft aan geen vertrouwen te hebben in volledig economisch herstel. Ook heeft de moeizame reactie op de pandemie en een reeks nieuwe schandalen gezorgd voor een historisch laag percentage van publieke steun voor het huidige kabinet. Als gevolg is het aantal mensen dat politiek betrokken is geworden en kritiek uit op de overheid tijdens de pandemie sterk gegroeid. In een democratie is betrokkenheid van de bevolking belangrijk. Dit is dus een bijzonder goede ontwikkeling.’

Over Anoma van der Veere
Anoma van der Veere is onderzoeker bij het Leiden Asia Centre aan de Universiteit Leiden. Werkzaam bij de Universiteit van Osaka in Japan, schrijft hij over internationale samenwerking en openbaar beleid op het gebied van technologie, onderwijs en sport. Zijn onderzoek richt zich op sport en onderwijs door de lens van de media, en het snijvlak van technologie en gezondheidszorg in Japan en Nederland.