Advocatenbureaus spelen dubieuze rol in Indonesische landkwesties
Advocatenbureaus spelen een dubieuze rol bij belangrijke landkwesties in Indonesië. Zij treden op als fixers om een conflict te beslechten in het voordeel van grote bedrijven. Promovenda Santy Kouwagam bestudeerde hun modus operandi. Promotie 23 juni.
Meikarta moest volgens de projectontwikkelaar het paradepaardje worden van Indonesië. Een compleet nieuwe stad aan de rand van Jakarta, maar dan schoner, groener, veiliger en bomvol nieuwe technologie. Met maar liefst 200 wolkenkrabbers en grofweg een miljoen inwoners wordt het ‘anders dan alles wat dit land eerder heeft gezien’, valt nog altijd te lezen op de website van het project.
‘Maar intussen gebeurde er wat er zo vaak in Indonesië gebeurt,’ zegt promovendus Santy Kouwagam. ‘De huizen en appartementen werden al verkocht terwijl het ontwikkelingsbedrijf nog niet alle vergunningen rond had voor de landrechten. En om die vergunningen alsnog los te krijgen, betaalde het bedrijf smeergeld aan de lokale overheid.’ Het leidde in 2019 tot een aantal veroordelingen waarbij zakenmensen en politici voor langere tijd achter de tralies verdwenen.
Landconflicten veelvoorkomend in Indonesië
Conflicten over landrechten zijn veelvoorkomend in Indonesië. Lang niet al het land staat keurig in het kadaster vermeld, en in andere gevallen maken juist meerdere personen aanspraak op hetzelfde stukje grond. Die verwarring staat garant voor talloze kleinere en grotere ruzies, van een conflict tussen twee buren tot een megabedrijf dat op betwiste grond een palmolieplantage of een winkelcentrum wil aanleggen.
'Familieadvocaten werken als een soort fixers: ze doen alles wat in hun macht ligt om je probleem te verhelpen'
In bijna alle gevallen komen grote bedrijven als de winnaars uit de bus, ontdekte Kouwagam tijdens haar onderzoek. ‘Zij hebben de financiële middelen om zich bij te laten staan door grote advocatenkantoren. Zeer succesvol zijn vooral de familieadvocaten, degenen die de complete juridische bijstand doen voor één familiebedrijf. Zij werken als een soort fixers: ze doen alles wat in hun macht ligt om je probleem te verhelpen.’
Land onteigenen 'in het publieke belang'
Daarbij begeven de familieadvocaten zich regelmatig op of over het randje van wat nog is toegestaan. Zo kan een steekpenning aan een lokale gouverneur er bijvoorbeeld voor zorgen dat een stuk land ‘in het publiek belang’ wordt onteigend. Kouwagam: ‘De lokale gouverneur zegt de locatie bijvoorbeeld vrij te maken voor een nieuwe moskee, waarna de overgebleven ruimte onderhands wordt toebedeeld aan een projectontwikkelaar.’
'Tot op zekere hoogte is dit nu eenmaal hoe een traditionele maatschappij werkt'
Het probleem is volgens Kouwagam dat corruptie in Indonesië vaak anders verloopt dan in westerse landen. De fixers zijn in veel gevallen slim genoeg om geen rechtstreekse steekpenningen over te maken naar de gouverneur. In plaats daarvan bevrienden ze de kinderen van politici, rechters en politieagenten. Zij worden gepaaid met dure giften of vriendendiensten. Daardoor ontstaan er lange vertrouwensbanden die soms nog hechter zijn dan familiebanden. Goede connecties zijn alles in Indonesië. Kouwagam: ‘En tot op zekere hoogte is dat nou eenmaal hoe een traditionele maatschappij werkt.’
Mogelijke oplossingen
Hoe komt Indonesië uit deze vicieuze cirkel van corruptie rondom landkwesties? Als het aan Kouwagam ligt, begint dit bij de advocaten zelf. Zij zouden gezamenlijk meer zelfdiscipline aan de dag moeten leggen. Rechters kunnen daarbij helpen door hun uitspraken goed te onderbouwen. Hoe zijn zij tot de conclusie gekomen dat partij X of Y aanspraak maakt op een stuk land? Daardoor ontstaat er een duidelijke jurisprudentie waarop andere juristen zich kunnen beroepen.
Tekst: Merijn van Nuland
Afbeelding: de Indonesische hoofdstad Jakarta (Rizky Maharani via Wikipedia)
‘De advocaten waren vaak beledigd’
Toen ze nog jonger was, droomde Santy Kouwagam van het jetset-leven van de advocatuur. Liefst wilde ze op hoge hakken en in een mantelpak de hele wereld overvliegen. Maar toen ze na haar studie terugkeerde naar Jakarta, zag ze hoe onvolmaakt de Indonesische juridische praktijk eigenlijk was, en hoe welig de corruptie tierde. Ze wilde een daad stellen.
‘Het is algemeen bekend dat corruptie bestaat,’ zegt ze. ‘Maar niemand bespreekt hoe die corruptie in zijn werk gaat. Voor mijn proefschrift aan de Universiteit Leiden wilde ik dan ook in kaart brengen welke rol advocatenkantoren spelen bij de instandhouding van dit systeem.’ Haar onderzoek werd direct een reflectie op haar eigen werk, want ze werkt sinds 2009 voor een groot advocatenkantoor in Jakarta.
Het onderzoek werd haar niet altijd in dank afgenomen. ‘Ik heb voor mijn onderzoek veel advocaten geïnterviewd, en stuk voor stuk voelden zij zich beledigd zodra ik ze het transcript liet lezen. Toch hoop ik dat ze mijn proefschrift binnenkort met open vizier durven lezen. Want we moeten ook de donkere kant van de praktijk kennen.'