Verwachtingen sturen de gezondheid
Positieve verwachtingen over een medicijn helpen de werking ervan, zelfs als je mensen vertelt over dit placebo-effect. Het omgekeerde, het nocebo-effect, geldt ook. Gezondheidspsycholoog Stefanie Meeuwis vond in diverse studies bewijs. Promotie op 3 juni.
Onderzoek naar placebo- en nocebo-effecten vindt Stefanie Meeuwis zo fascinerend omdat je je begeeft op de grens van lichaam en geest. Kun je bijvoorbeeld de lichamelijke effecten van medicijnen nabootsen met behulp van psychologische methoden?
Conditionering
Meeuwis bedacht een reeks onderzoeken, waaronder een farmacologische conditioneringsstudie. Bijzonder daaraan was dat deelnemers al wisten dat ze geconditioneerd werden. Conditionering is een leermechanisme, waarbij het lichaam erop getraind wordt dat effecten van een (nep)medicijn bij bepaalde factoren horen, bijvoorbeeld bij de vorm en kleur ervan. Na verloop van tijd creëren deze omgevingsfactoren een verwachting, en daardoor al een effect, ook zonder dat het werkzame medicijn wordt gegeven.
Onderzoeksopzet
In het experimentele deel van het onderzoek conditioneerde Meeuwis de deelnemers. Daarvoor kwamen gezonde mensen gedurende twee weken drie dagen per week naar het lab. In week 1 kregen twee onderzoeksgroepen een anti-allergie medicijn tegen jeuk, elke keer gecombineerd met een drankje. In week 2 kregen de deelnemers het drankje gecombineerd met een placebo, dat is een medicijn zonder werkzame stoffen. Vervolgens testte ze het effect van de conditionering op de mate van jeuk die de deelnemers ervoeren.
Placebo-effect
Meeuwis vond dat de geconditioneerde groepen ietsje minder jeuk hadden ervaren. ‘Een marginaal verschil. Maar na afloop van de hele procedure vroegen we de deelnemers: ‘Welk medicijn dacht je dat je gekregen had?’ De personen die verwachtten dat ze echte medicijnen hadden gekregen, rapporteerden minder jeuk. Dat is indicatief voor het placebo-effect, namelijk dat het werkt, zelfs al weten de mensen dat het een placebo is. We zien dat resultaat enigszins terug in de conditioneringsstudie waarin we vooraf vroegen wat de proefpersonen ervan verwachtten. De groep die we vertelden over de conditionering, verwachtte minder jeuk en hád ook iets minder jeuk.’
Verbale suggestie
Daarnaast ontwierp Meeuwis verschillende studies met verbale suggesties, waarbij mensen wisten ze dat ze die suggesties zouden krijgen. ‘We vroegen ons af of verbale suggesties werken bij de verwachtingen over jeuk en de jeuk die mensen daadwerkelijk hadden. We brachten bijvoorbeeld in één van de studies een soort tonic op de huid aan, voordat we jeuk gingen opwekken. Ondertussen gaven we verbale suggesties over die tonic, namelijk dat die ervoor zorgde dat mensen minder jeuk zouden krijgen. En ook al wisten de deelnemers dat het over verwachtingen ging en ze verbale suggesties gingen krijgen, toch ervoeren de meesten van hen minder jeuk.’
Nocebo-effect
In haar onderzoek heeft Meeuwis ook negatieve verwachtingen meegenomen. Want net zo interessant als vertellen over de positieve verwachtingen van placebo’s is mensen vertellen over de negatieve verwachtingen en nocebo-effecten. Een negatief effect kan bijvoorbeeld zijn dat mensen verwachten dat klachten erger worden. ‘Zo'n nocebo-effect kan de gezondheid dan negatief beïnvloeden.’ Kun je dit negatieve effect voorkomen door mensen te informeren over mogelijke invloeden van hun negatieve verwachtingen bij een behandeling, bijvoorbeeld chemotherapie? Dat is veel minder onderzocht en daarom is er veel minder bekend over nocebo-effecten. Die wil Meeuwis graag onderzoeken, samen met een internationaal gereputeerde expert van de Universiteit van Sydney. Daarvoor vraagt ze een Rubiconsubsidie aan.
Scientist wanted! Stefanie Meeuwis over placebo- en nocebo-effecten
Deze studie maakt deel uit van de lijn van onderzoek van Andrea Evers naar de impact van verwachtingen op gezondheid door placebo- en nocebo-effecten, waarvoor zij een European Consolidator Grant kreeg.
ERC consolidator grant van Andrea Evers