Sara Brandellero: 'Het nieuws uit Brazilië is huiveringwekkend'
De Braziliaanse president Jair Bolsonaro noemde COVID-19 "een klein griepje". Ondertussen telt Brazilië meer dan 200.000 bevestigde coronagevallen en zijn er al meer dan 16.000 mensen overleden. Hoe lang kan Bolsonaro de coronacrisis blijven bagatelliseren? We vroegen het aan universitair docent Brazilië Studies Sara Brandellero.
Hoe zou je de huidige situatie in Brazilië omschrijven?
‘De situatie in Brazilië is momenteel rampzalig. Brazilië ondervindt de gevolgen van de lakse houding van de regering en het uitblijven van adequate maatregelen. Vooral in de armste en dichtstbevolkte gebieden van Brazilië en steden zoals Manaus, in de Amazone, is de situatie catastrofaal. De impact die de crisis heeft op inheemse gemeenschappen is ook een grote zorg.'
'Wat vooral zorgwekkend is, is dat de centrale regering nog steeds terughoudend is in het erkennen van de ernst van de situatie. President Jair Bolsonaro heeft COVID-19 afgedaan als een klein griepje. Toen een journalist hem onlangs confronteerde met de ernst van de crisis, antwoordde hij luchtig: “Dus? Mijn naam is dan wel Messias (Jair Bolsonaro's tweede naam), maar ik kan geen wonderen verrichten.”'
Waarom denk je dat Bolsonaro de ernst van de situatie blijft bagatelliseren?
‘In zekere zin lijkt de reactie van Bolsonaro op die van de Amerikaanse president Trump. Bolsonaro heeft zeer weinig op met wetenschappelijke kennis en heeft er altijd naar gestreefd om de economie open te houden. Hij stelt de belangen van het bedrijfsleven boven de volksgezondheid, en dan met name de gezondheid van de armen.’
Hoe reageert de bevolking op Bolsonaro’s corona-aanpak?
'De mensen die de ernst van de situatie inzien reageren verontwaardigd, maar Bolsonaro heeft een flinke aanhang. De armen worden ongetwijfeld het zwaarst getroffen door deze crisis. Sommigen van hen staan achter Bolsonaro’s aanpak, omdat ze vrezen dat social distancing maatregelen ervoor kunnen zorgen dat ze geen brood meer op de plank kunnen brengen. Vooral voor de allerarmsten is thuiswerken gewoon geen optie. '
‘Brazilië is dan ook een zeer ongelijke samenleving. Nog steeds zijn er duidelijke klassenverschillen zichtbaar, die zijn gebaseerd op hoe de sociale structuren waren ten tijde van de slaveneconomie en de koloniale tijd. De huidige crisis zal de historische ongelijkheden alleen maar vergroten. COVID-19 is een ziekte van buitenaf, die door de welvarende elite in Brazilië werd “geïmporteerd”, maar zich nu als een lopend vuurtje verspreidt onder de armen.'
'Een van de eerste sterfgevallen als gevolg van de ziekte was een huishoudster in Rio de Janeiro. Zij was besmet door haar werkgever, die net terugkwam uit Europa. De midden- en hogere klassen zijn beter beschermd tegen deze ziekte dan de armen, omdat ze betere toegang tot zorg hebben en vaak betere levens- en arbeidsomstandigheden hebben. De meerderheid van de slachtoffers leeft in achtergestelde buurten en moet nog steeds het overvolle openbare vervoer gebruiken om naar werk te gaan. Zonder voldoende sociale voorzieningen en overheidssteun om mensen thuis te laten blijven, zal de situatie alleen maar verslechteren.'
Hoe reageren de verschillende regio's in Brazilië op Bolsonaro’s passieve houding?
'Er bestaat een politieke kloof tussen de centrale regering en sommige staten. Over het algemeen ligt het noordoosten van het land, waar ook enkele van de armste regio's zich bevinden, niet op een lijn met de centrale regering. Een paar weken geleden nam Flavio Dino, de gouverneur van de noordelijke staat Maranhão, het heft in eigen handen door achter de rug van de centrale regering om medische apparatuur te importeren, via een vliegtuig dat hij zelf had gehuurd. Bolsonaro dreigde daarna Dino te vervolgen voor het illegaal invoeren van goederen zonder de juiste papieren.’
'Dit veroorzaakte flinke politieke onrust. Ondertussen nemen zelfs gouverneurs en andere lokale politici die aanvankelijk Bolsonaro steunden, zoals die van Rio de Janeiro en São Paolo, steeds meer afstand van Bolsonaro en stellen ze zelf social distancing regels in.’
Op welke manier beïnvloedt de corona-crisis jouw werk als wetenschapper?
‘Ik ben onlangs begonnen aan een nieuw project over ‘nachtruimtes’. Samen met wetenschappers van vijf verschillende Europese universiteiten bekijken we hoe openbare uitgaansgelegenheden die worden geassocieerd met migrantengemeenschappen, zoals clubs, muzieklocaties en andere culturele ruimtes, worden besproken in literatuur en hoe dit zich verhoudt tot de specifieke ervaringen van de migrantengroepen.'
‘Het Leidse team dat ik leid richt zich op de Kaapverdische gemeenschap in Rotterdam en de Braziliaanse gemeenschap in Amsterdam. Door de coronacrisis kan ons geplande veldwerk ineens niet meer doorgaan. Maar de crisis heeft natuurlijk ook grote gevolgen gehad voor het nachtleven in de steden zelf. Buiten de onmiddellijke impact op onze onderzoeksmogelijkheden om, zie je ook meteen het vernietigende effect dat de crisis heeft op de gemeenschappen die we onderzoeken. In die zin heeft de coronacrisis mijn werk aanzienlijk beïnvloed. Ik moet het onderzoeksonderwerp opnieuw contextualiseren in het kader van deze pandemie.’
‘Ook in Brazilië worden de effecten van het coronavirus op culturele gemeenschappen zichtbaar. Een aantal spraakmakende schrijvers en artiesten, waaronder Aldir Blanc, zijn gestorven aan COVID-19. Over het algemeen is de kunstscene heel actief in het promoten van sociale afstand. Ook organiseren kunstenaars online evenementen, zoals virtuele poëzielezingen. Er is dus op dit moment sprake van een levendig, veerkrachtig online literair en cultureel leven. Dit komt ook mede door de recente bezuinigingen op de culturele sector door Bolsonaro.’
Hoe zie je de nabije toekomst? Zou de coronacrisis ook tot positieve veranderingen binnen de Braziliaanse samenleving kunnen leiden?
‘De huidige stand van zaken in een land met zulke hevige historische en sociale problemen, is zeer zorgwekkend. We moeten afwachten hoe de situatie zich ontwikkelt en wat de coronacrisis zal betekenen voor de populariteit en politieke positie van Bolsonaro.'
Over Sara Brandellero
Sara Brandellero is universitair docent aan het Leiden University Centre for the Arts in Society (LUCAS). Haar onderzoek spitst zich toe op Braziliaanse literatuur en cultuur, en transatlantische literatuur-en filmuitwisselingen.
Header-afbeelding: Palácio do Planalto