FactRank: nieuwe tool brengt automatisch factchecken stap dichterbij
De nieuwe online tool FactRank detecteert automatisch ‘checkbare’ uitspraken in Kamerdebatten of tweets van politici. De tool helpt factcheckers zo een stuk sneller werken. Alexander Pleijter, onderzoeker en docent bij Journalistiek en Nieuwe Media, hielp bij het ontwikkelen van FactRank
Hoe werkt FactRank?
‘FactRank is een programma dat automatisch zinnen kan detecteren die mogelijk moeten worden gefactcheckt. Het programma haalt uit een tekst de zinnen die feitelijk en relevant zijn, dus die een – al dan niet juist – feit bevatten en relevant zijn voor een grote groep mensen, of bijvoorbeeld politiek interessant. We laten FactRank automatisch alle transcripten van de debatten in de Tweede Kamer doornemen, en dan worden uitspraken gemarkeerd waar wij als Nieuwscheckers, of andere factcheckers, mee aan de slag zouden kunnen om te controleren of het wel klopt.’
‘Het werkt op basis van kunstmatige intelligentie. Eerst hebben wij zelf duizenden van dit soort zinnen gecodeerd en ingevoerd. Op basis daarvan leert het programma de kenmerken herkennen en kan het nu zelfstandig teksten doorzoeken. En doordat we bij elke zin die FactRank detecteert aan kunnen geven of het inderdaad om een feitelijke en relevante uitspraak gaat, wordt het programma ook steeds beter.’
Op wat voor teksten laten jullie FactRank nu los?
‘Het programma haalt automatisch alle verslagen van debatten in de Tweede Kamer op zodra deze online staan, en gaat daarin dan de factcheck-waardige uitspraken detecteren. Ook worden alle tweets van Kamerleden door FactRank nagelopen. We hebben het programma gemaakt samen met Belgische factcheckers, dus ook Nederlandstalige stukken uit hun parlement worden door FactRank gecheckt. Maar in principe kun je elke willekeurige tekst invoeren, denk bijvoorbeeld ook aan toespraken van politici. En wat we graag zouden willen, is uitspraken in talkshows of in verkiezingsdebatten op tv meteen door het programma halen. Daarom zijn we nu in gesprek met omroepen, om transcripten te kunnen krijgen. Al is dat nog een flinke klus, want we moeten per omroep apart afspraken maken.’
‘Het programma werpt nu al zijn vruchten af: we hebben onze eerste factcheck met hulp van FactRank al gepubliceerd. In het coronadebat van 8 april zei Lodewijk Asscher dat ‘sinds de corona-lockdown het aantal meldingen van huiselijk geweld met 50 procent is toegenomen in Friesland’. Die uitspraak werd gedetecteerd door FactRank, en die zijn wij gaan factchecken. En wat bleek: het was niet waar.’
Het maakt het factchecken dus ook flink sneller?
‘Absoluut! Het is natuurlijk nog niet ‘live’ factchecken, omdat eerst de verslagen door de griffie moeten worden gemaakt. Maar die staan meestal nog dezelfde dag of de dag erna wel online. Dan gaat FactRank er dus automatisch doorheen. Daarna volgt natuurlijk het journalistieke handwerk om een uitspraak daadwerkelijk te checken: rapporten lezen, bronnen zoeken of opvragen enzovoorts. Daar gaat natuurlijk wel tijd in zitten. Maar we hoeven niet meer zelf debatten live te volgen. Ik kijk gewoon elke ochtend of er bij de door FactRank gemarkeerde uitspraken iets zit waar wij als Nieuwscheckers mee aan de slag willen. Dat scheelt enorm.’
En dan straks helemaal automatisch factchecken?
‘Daar zijn we nog niet hoor. Maar er zijn wel twee Engelstalige programma’s, waar FactRank ook op gebaseerd is, die al een stuk verder zijn. Die kunnen ook transcripties maken, dus bijvoorbeeld een toespraak op tv direct uitschrijven en controleren op factcheckwaardige uitspraken. En die halen ze dan ook meteen door een gekoppelde database met eerdere factchecks. Dus als de uitspraak al eens gecontroleerd is, komt dat meteen naar boven. Zo ver zijn wij niet – nog niet!’
Teksten controleren met FactRank
Op FactRank.org kan iedereen de resultaten van FactRank inzien. Door in het menu naar ‘Rank’ te gaan, kom je bij de resultaten van het programma terecht. Kies onder ‘Bronnen’ bijvoorbeeld voor ‘Twitter’ en je ziet de meest recente tweets van Kamerleden waar een uitspraak in voorkomt die een factcheck waard zou kunnen zijn.