De coronacrisis vanuit sociaal oogpunt bekeken
De coronacrisis raakt niet alleen het vakgebied van medici, maar ook dat van specialisten in de sociale wetenschappen en de humaniora. Daarom heeft het SSH beraad een website opgezet waar experts op het gebied van social sciences, waaronder ook rechten, en humanities (SSH) bij elkaar staan. Drie Leidse sociale wetenschappers vertellen wat voor raakvlakken de crisis met hun vakgebied heeft.
Ethiek en politiek in de zorg
Annemarie Samuels is medisch antropoloog. Haar onderzoek richt zich op HIV/AIDS en levenseindezorg in Indonesië, en daarnaast geeft ze de cursus Medical Anthropology. ‘In deze cursus wordt besproken hoe individuen en groepen omgaan met lastige ethische en politieke vragen rond zorg,’ vertelt ze. En zeker in deze tijd zijn dit soort vragen erg toepasselijk. ‘Wat is goede zorg? Wie bepaalt dat? Is het bijvoorbeeld goede zorg om een dementerende (groot)ouder die hard achteruit gaat de komende maanden niet op te zoeken?’ Samuels benadrukt dat dit soort vragen geen eenduidig antwoord kent. ‘Culturele aspecten zijn daarbij van groot belang, maar ook religie, gender en sociaaleconomische achtergrond.’
Daarnaast brengt de pandemie morele dilemma’s en ongelijkheid beter in beeld. Een voorbeeld daarvan is triage, het stellen van prioriteiten in de zorg. Wie moeten voorrang krijgen bij een beperkte beschikbaarheid van medicijnen of andere middelen? Ook deze vraag hoort tot het vakgebied van Samuels. ‘Medisch antropologen dragen bij aan het analyseren van de ongelijkheid en de politieke en ethische kwesties die de pandemie opwerpt,’ legt ze uit. ‘Hoe kunnen we onze wereld anders, eerlijker, inrichten? Wat leert de pandemie ons over wat we goede zorg voor elkaar vinden en hoe kunnen we daar in de toekomst meer ruimte voor creëren?’ Belangrijke vragen dus om op een goede manier uit de crisis te komen.
Mensenrechten tijdens een mondiale crisis
Margaretha Wewerinke-Singh doet onderzoek naar de rol van het recht in het oplossen van duurzame ontwikkelingsvraagstukken. Met name de relatie tussen mensenrechten en klimaatverandering heeft haar aandacht. ‘De oorzaken van de COVID-19-uitbraak en de reacties van staten daarop, roepen belangrijke vragen op over de bescherming van biodiversiteit, klimaat en mensenrechten’, vertelt ze. ‘Vragen over het beschermen of zelfs bevorderen van verschillende aspecten van duurzame ontwikkeling ten tijde van crisis.’ Wat volgens de juriste van groot belang is, omdat klimaatverandering ook een rol speelt in de huidige crisis. Een voorbeeld: ‘Landen in het Stille Oceaangebied zoals de Salomonseilanden, Vanuatu en Fiji worden nu getroffen door een vernietigende cycloon èn de economische gevolgen van de coronacrisis.’ Een ander voorbeeld is Afrika, waar klimaatgerelateerde droogte armoede en voedselonzekerheid verergert, wat gemeenschappen extra kwetsbaar maakt voor een crisis als corona.
Het belang van mensenrechten is hier duidelijk te zien. ‘Mensenrechtenorganisaties wijzen erop dat het recht op gezondheid een universeel recht is, waarbij internationale coördinatie en hulp vereist zijn om schendingen van dit recht te voorkomen’, legt Wewerinke-Singh uit. ‘Desondanks lijken de meeste landen naar binnen gekeerd in hun respons.’ Datzelfde ziet ze in de strijd tegen klimaatverandering: ‘Gebrek aan effectieve internationale samenwerking en solidariteit ondermijnt ook al jaren de aanpak van het klimaatprobleem.’ En dat terwijl de crisis juist ook laat zien dat overheden op een krachtige manier kunnen ingrijpen bij maatschappelijke problemen. ‘Dat geeft stof tot nadenken over nieuwe mogelijkheden voor het verwezenlijken van de doelstellingen die vastgelegd zijn in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, het klimaatverdrag en andere internationale verdragen die van belang zijn voor duurzame ontwikkeling.’
De rol van China
Frank Pieke onderzoekt migratie van en naar China, en dan met name de problemen rondom bedreigingen, mishandeling en negatieve stereotypering van Chinezen. Deze problemen zijn rond de uitbraak van corona veelvuldig in het nieuws geweest, wat het belang van het onderzoek aantoont. Daarnaast onderzoekt Pieke het politieke systeem van China, wat ook van belang is geweest voor de huidige crisis. ‘In het begin heeft het lokale bestuur in Wuhan een flink aantal steken laten vallen en zelfs berichten van artsen en andere deskundigen naast zich neer gelegd’, zegt hij hierover. ‘Dit heeft zeker geleid tot een nodeloze verergering van de situatie, al kan men ook zeggen dat niemand toen had kunnen weten hoe zich dit zou ontwikkelen. Daarna is de Chinese overheid juist heel kordaat opgetreden en de crisis lijkt daarmee in China - voorlopig - voorbij.’
Pieke is niet geïnteresseerd in de schuldvraag: ‘Daar komen we toch nooit uit. Wat belangrijker is, is dat de coronacrisis betrokken wordt bij de splitsing tussen China en de VS. In de VS wordt de crisis nu gebruikt om China negatief af te schilderen en de eigen verantwoordelijkheid te ontkennen, terwijl China op zijn beurt goede sier probeert te maken met het succes van de bestrijding van het virus en hulp aan andere getroffen landen uitgebreid in de etalage zet.’
De grote vraag is wie er uiteindelijk het beste uit de crisis tevoorschijn komt. Pieke: ‘Het lijkt erop dat zwakkere landen en zwakkere groepen een veel grotere tol zullen moeten betalen. Niet zozeer omdat er disproportioneel veel schachtoffers onder hen vallen, maar met name omdat zij het hardst door de anti-coronamaatregelen in hun levensvoorziening getroffen worden.’ Vervolgens voorspelt de Chinaspecialist wat voor veranderingen dit in de globale politiek teweeg brengt: ‘Ik denk dat de wereldpolitiek na de crisis een stuk duidelijker, maar ook genadelozer zal zijn, waarbij de winnaars van de crisis over het algemeen de sterkste landen en regio’s zullen zijn.’
Meer informatie over het SSH-portaal is te vinden in dit nieuwsbericht.