Jan Melissen over de wetenschappelijke kansen op het gebied van de diplomatie
Jan Melissen is Universitair hoofddocent bij het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden. Daarnaast is hij werkzaam als hoogleraar aan de Universiteit van Antwerpen in België. Met ingang van 1 maart heeft hij de overstap gemaakt van het Clingendael Instituut naar de Universiteit Leiden. We vroegen hem om het een en ander te vertellen over zichzelf, zijn baan en het diplomatieke onderzoeksveld aan de Universiteit Leiden.
1. Wat houdt de functie precies in?
Ik wil mij binnen het Institute of Security and Global Affairs (ISGA) op drie doelen gaan focussen. Door binnen de universiteit een 'thinktank' op te zetten en te faciliteren, wil ik bijdragen aan de ontwikkeling van het onderzoek naar global affairs binnen ISGA. Daarnaast moet beleid-georiënteerd onderzoek worden ondersteund door een solide wetenschappelijke basis. En tot slot heb ik de ambitie om het merk 'Den Haag' als internationaal erkend centrum voor wetenschappelijk diplomatiek onderzoek te versterken. Het helpt zeker dat ISGA als thuisbasis fungeert voor het ‘The Hague Journal of Diplomacy’, het toonaangevende wetenschappelijke vakblad binnen het relatief jonge en interdisciplinaire vakgebied van diplomatieke studies. Het Leidse ‘Advanced MSc International Relations and Diplomacy’ staat inmiddels ook zeer goed aangeschreven.
Ten slotte beschouw ik Den Haag als de stad van vrede, recht en diplomatie. Wat heel veel gelegenheid biedt voor discussies over de rol van de diplomatie als onderdeel van het internationale politieke beleid van onze stad. Ik combineer mijn functie bij ISGA met mijn parttime aanstelling als hoogleraar aan de Universiteit van Antwerpen. Ik kijk ernaar uit om meer promotieonderzoeken op het gebied van de diplomatieke theorie en praktijk te kunnen begeleiden. Daarnaast wil ik kijken of het binnen dit wereldwijd opbloeiende vakgebied mogelijk is om meer ruimte te bieden voor onderzoek uitgevoerd door jonge onderzoekers, maar ook voor onderzoeksprojecten van studenten.
2. Waar draait het nou allemaal om binnen de diplomatie? En wat maakt het voor jou zo interessant?
Staten en een groeiend aantal non-statelijke actoren variërend van steden tot grote bedrijven, zoals bijvoorbeeld Shell en IKEA, tot internationale organisaties beoefenen allemaal diplomatie. Zij vertegenwoordigen zichzelf en hun belangen in een omgeving die inmiddels niet meer alleen het exclusieve domein is van staten. Binnen de diplomatie staan de zorgen en interesses van 'de doorsnee burger' ook in toenemende mate centraal.
Het individu als eenheid is een belangrijke speler geworden in het spel dat staten spelen. Nu we langzaam maar zeker de lange twintigste eeuw die gedomineerd werd door oorlogen, de Koude Oorlog en de systemische impact van de dekolonisering en revoluties achter ons laten, ontstaat er een groeiende realisatie dat het idee van een geordende wereld van staten een zelfgecreëerde optische illusie is. In onze wereld die bijeen wordt gehouden door samenwerkingsverbanden is de diplomatie de motor van de internationale politiek, maar zijn diplomaten niet de poortwachters van de wereldorde. Internationale betrekkingen worden steeds rommeliger waardoor de diplomatie als regulerend mechanisme moet zien om te gaan met steeds groter wordende uitdagingen. De technologische revolutie zorgt ervoor dat veranderingen binnen de diplomatie elkaar sneller opvolgen dan ooit: het is nog niet eerder voorgekomen dat er op zo'n grote schaal bijgeschoold moest worden om deze ontwikkelingen voor te kunnen blijven. Dat is zeker niet eenvoudig voor bureaucratieën die niet gewend zijn om met veranderingen om te gaan.
3. Hebben de recente ontwikkelingen op het gebied van internationale betrekkingen invloed op de manier waarop we ze bestuderen?
diplomatieke onderzoeksveld te beschouwen als een 'kennisketen' waarin studenten, jonge onderzoekers en vooraanstaande wetenschappers nauw met elkaar verbonden zijn. Ik ben ervan overtuigd dat de traditionele kloof tussen degenen die lesgeven en degenen die leren kleiner aan het worden is. Je hoeft alleen maar te kijken naar hoe in Europa en daarbuiten wetenschappelijke opleidingen, die diplomatie als centraal onderdeel van het curriculum hebben, als paddenstoelen uit de grond schieten. Zo realiseer je je dat er een grote behoefte is aan een academisch kennislichaam dat momenteel hard zijn best doet om de vraag bij te benen. Op sommige vlakken loopt Nederland achter op bijvoorbeeld België, waar diplomatie onderdeel uitmaakt van het universitaire curriculum in Antwerpen, Brussel, Leuven en aan het College of Europe in Brugge. Den Haag staat echter wereldwijd bekend als het centrum voor wetenschappelijk diplomatiek onderzoek en trainingen voor professionals binnen het diplomatieke vakgebied.
4. Wat zijn je doelen als het gaat om het The Hague Journal of Diplomacy en jouw eigen onderzoek?
Dit jaar, 2020, viert het ‘The Hague Journal of Diplomacy’ zijn 15e verjaardag. We hebben een mediaplatform gelanceerd dat verbonden is aan het vakblad, omdat wij zien dat academische onderzoekers in toenemende mate behoefte hebben aan online discussies over hun werk. Daarom is het ‘The Hague Journal of Diplomacy’ ook actief op Twitter en LinkedIn. We besteden aandacht aan dit speciale jaar door middel van speciale edities, blogs, forumdiscussies over de diplomatieke uitdagingen in de 21ste eeuw, lokale seminars waarin onze studenten kennis maken met professionals uit het vakgebied die hun verwachtingen voor de toekomst van de diplomatie zullen delen en nog heel veel meer.
In grote lijnen ga ik binnen mijn eigen onderzoek in op de vermaatschappelijking van de diplomatie, zoals bijvoorbeeld de verschillende manieren waarin de diplomatiepraktijk verweven is geraakt met de samenleving. Dat is een van de belangrijkste diplomatieke trends van deze tijd. Eigenlijk hebben we de wereld tot nu toe vanuit een Westfaals, op staten gebaseerd uitgangspunt bekeken maar dat beeld is incompleet en, nu we het er toch over hebben, een die samenlevingen en mensen in hokjes stopt. Tegelijkertijd heeft de technologische revolutie een grote invloed op de diplomatie die vooral bezien moet worden vanuit de context van de impact die het heeft gehad op onderlinge verhoudingen - diplomatieke issues. Maar mijn werk is natuurlijk slechts een heel klein onderdeel van een breed scala aan onderzoeksuitdagingen op het gebied van de diplomatie. In Den Haag zijn er zo ontzettend veel mogelijkheden!
Jan Melissen is Universitair hoofddocent International Relations and Diplomacy bij ISGA. Hij geeft colleges in Diplomacy Theory and Practice en Diplomacy and Communication als onderdeel van de Master of Science International Relations and Diplomacy (MIRD).