Hoe een VOC-fort standhoudt in tijden van gentrificatie
Op de zuidkust van Sri Lanka ligt een fort uit de tijd van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC). Sinds het werd uitgeroepen tot werelderfgoed, is het vestingstadje Galle ineens uitgegroeid tot een toeristische attractie van formaat. Dat heeft positieve en negatieve kanten, zag promovenda Uditha Jinadasa. Promotie op 12 maart.
Waarom komen toeristen van over de hele wereld naar Fort Galle?
‘De Europese kolonisators – Portugezen, Nederlanders en Britten – bouwden in Zuid- en Zuidoost-Azië veel versterkte forten. Het fort in Galle is daar het best bewaarde voorbeeld van in deze hele regio. Bovendien is het fort het grootste koloniale monument in Sri Lanka, en de enige volledig ommuurde stad. Bijzonder is dat er binnen die stadsmuren altijd burgers hebben gewoond, al sinds de koloniale tijd. Dat trekt veel toeristen aan. Ook bezoekers uit eigen land overigens: ik ben er een paar keer op schoolreisje geweest toen ik nog klein was.’
Je schrijft dat er ‘drastische en constante veranderingen’ plaatsvinden in het stadje? Wat zag je gebeuren?
‘Ik onderzocht wat er gebeurde met de architectuur, demografie, economie en stadscultuur sinds fort Galle in 1988 werd uitgeroepen tot UNESCO werelderfgoed. Sindsdien is het gefortificeerde stadje een hotspot voor toeristen geworden, en dat zie je terug. Het percentage gebouwen met een woonfunctie is van 72 procent in 1992 teruggezakt tot 32 procent in 2016, terwijl het percentage gebouwen met een commerciële functie is gestegen van 17 tot 35 procent. Meer dan de helft van de gebouwen heeft momenteel iets van doen met de toeristenindustrie. Er zijn de laatste decennia bijvoorbeeld veel nieuwe boetiekhotels, villa’s, cafés, restaurants, merkkledingwinkels en souvenirwinkels bijgekomen.’
Iets soortgelijks zie je natuurlijk ook in Amsterdam of Venetië. Wat doet dit met de oorspronkelijke bewoners van het stadje?
‘Deze gentrificatie heeft er onder meer voor gezorgd dat het aantal inwoners van het stadje met twee derde is afgenomen, van 2703 inwoners in 1988 tot 1068 vandaag de dag. Daarmee verdwenen ook veel voorzieningen uit Galle. De winkels voor toeristen zijn in de plaats gekomen van bakkerijen, apotheken, bruidswinkels en computerwerkplaatsen. En in 2016 was al 16 procent van het onroerend goed in bezit van buitenlandse investeerders. Het fort heeft daardoor een soort kunstmatige uitstraling gekregen, want de woonfunctie is grotendeels verdwenen.’
Betekent dit dat de situatie in het fort verslechtert?
‘Nee, dat kun je zo niet zeggen. Want op andere fronten gaat het juist goed met de oorspronkelijke inwoners. Land werd meer waard, dus financieel gezien gingen veel bewoners er op vooruit. Bovendien verdienen veel mensen uit Galle hun geld inmiddels in de toeristenindustrie, met hun eigen bed-and-breakfasts en restaurants. De levensstandaard is daardoor omhoog gegaan.’
U bent zelf archeoloog, en daarom keek u ook naar het onderhoud van het VOC-fort. Wat betekent deze toevloed van toeristen voor de architectuur?
‘Sinds 1988 is er aan maar liefst 66 procent van de gevels van de gebouwen gesleuteld. Denk bijvoorbeeld aan het opknappen van veranda’s, herstel van het kleurgebruik en de daken. Zo’n 36 procent van de gebouwen zijn nu nog in lijn met de koloniale architectuur, maar in 44 procent is dat niet het geval. Bovendien is er veel minder aandacht voor het gedeelte achter de gevels. Daar wordt regelmatig op illegale wijze een derde verdieping bijgebouwd of een zwembad aangelegd. Ook voor de conservering van de binnentuinen – een typisch koloniaal fenomeen – is te weinig aandacht.’
Tot slot: moet er iets veranderen in het erfgoedbeleid?
‘We moeten proberen de negatieve effecten te verzachten. Ik vind dat we de woonfunctie van Galle moeten voortzetten, want de historische stad en de lokale gemeenschap zijn van elkaar afhankelijk. Dat kan het best door de bewoners te betrekken in het management van het werelderfgoed. Dat komt tegelijkertijd het gevoel van eigenaarschap ten goede.’
Tekst: Merijn van Nuland
Mail de redactie
Dit onderzoek is deels gefinancierd door Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationalisering in onderwijs.
Podcast: de slavenhandel tussen Angola en Brazilië
Rond 1640, in dezelfde tijd dat Nederlandse troepen Fort Galle veroverden, stichtten zij ook kolonies in Brazilië en Angola. In de podcast van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBLcast) gaan we in gesprek met hoogleraar Michiel van Groesen over de slavenhandel in deze roerige periode.