Dies natalis: 'Samenwerking kan alleen vanuit stevige disciplines'
‘Samenwerking wordt steeds belangrijker’, zei rector magnificus Carel Stolker op 7 februari tijdens de 445ste dies natalis van de Universiteit Leiden. Maar, zo hoorde hij van een aantal Leidse wetenschappers, dat kan alleen vanuit een sterke eigen discipline. Een novum was de gezamenlijke diesoratie door twee hoogleraren.
Rector magnificus Carel Stolker zei in zijn toespraak dat alle universiteiten ter wereld nadenken over hun positionering, wat vragen met zich meebrengt als: wie ben je als universiteit, vàn wie ben je, vòòr wie ben je er, waar wil je goed in zijn en wie zijn je belangrijkste partners? Op deze laatste vraag borduurde Stolker voort, daarbij inzoomend op de alliantie Leiden-Delft-Erasmus (LDE). Want het bepalen van je positie is ook: inhoud geven aan hoe je je wilt verhouden tot je omgeving, op alle niveaus, van lokaal tot mondiaal. LDE begon als samenwerking in het geneeskundig domein, maar biedt nu zelfs gezamenlijk interdisciplinair onderwijs.
Metaforen
Stolker vroeg tien Leidse wetenschappers die veel samenwerken naar hun opvatting daarover. De vraag inspireerde tot fraaie vergelijkingen, zoals die van natuurkundige Carlo Beenakker: samenwerken is zoals spelen in een orkest, waarin ieder het eigen instrument volkomen moet beheersen. Migratiespecialist Marlou Schrover kwam met een bekende immigratiemetafoor van de salad bowl: alle delen en hun herkenbaarheid bepalen de kwaliteit van het geheel. Boudewijn Lelieveldt, hoogleraar biomedical imaging, vond zijn metafoor in de Formule 1-auto: voor de bouw daarvan zijn allerlei specialismen nodig waarmee de specialisten elkaar niet eens lastig hoeven vallen.
Tienduizend oefenuren
De wetenschappers benadrukten dat samenwerking alleen succesvol kan zijn met een stevige basis in de eigen discipline. De tienduizend oefenuren om een muziekinstrument echt in de vingers te krijgen, gelden mutatis mutandis ook voor de wetenschap, luidde de moraal. Of, zoals juriste Simone van der Hof het zei: om goed samen te werken moet je disciplinair stevig in je schoenen staan.
Gezamenlijke diesoratie over cybersecurity
In hun gezamenlijke dies-oratie gingen de hoogleraren Bibi van den Berg (Cybersecurity Governance) en Aske Plaat (Artificial Intelligence) in op het fenomeen cybercriminaliteit, een thema dat alleen maar actueler is geworden sinds de recente problemen met Citrix-software en de ransomware-aanval op de Universiteit Maastricht. Dit soort cyberaanvallen ondermijnen de maatschappij, zeiden de hoogleraren, want veilig internet is een basisvoorziening geworden.
Overheid moet sturen
Onze cyberkwetsbaarheid vraagt volgens de hoogleraren een sterke, sturende rol van de overheid, die als een soort voedsel- en warenautoriteit de regels moet handhaven om het wereldwijde web gezond te houden. Een lichtend voorbeeld is daarbij de Europese AVG-wetgeving, die er ook buiten Europa voor heeft gezorgd dat grote mediabedrijven meer oog hebben voor privacy van gebruikers. Ook de brede universiteit zoals die in Leiden, speelt een belangrijke rol, zei Plaat: ‘Alleen wanneer we een multidisciplinaire blik op dit probleem hebben, valt het in zijn volle rijkdom te begrijpen.’
Nog geen ontwrichting
Hoe kan het, vroegen de hoogleraren retorisch, dat grote ontwrichtende incidenten tot nu zijn uitgebleven en dat onze kritieke infrastructuur nog steeds werkt? Drie redenen. De eerste is dat het uitvallen van een systeem zelden leidt tot een kettingreactie naar andere systemen omdat ze vaak maar losjes aan elkaar zijn gekoppeld. Een tweede reden is dat overheden en instanties zich zorgen maken en maatregelen nemen. Dat helpt. En tenslotte zijn criminelen en of terroristen erop uit om zo veel mogelijk impact te genereren met zo min mogelijk moeite. Dan ligt het voor de hand om goed beveiligde infrastructuren waarvoor veel technische kennis nodig is, links te laten liggen.
Uitreiking eredoctoraat
Na de diesoratie was het tijd voor een bijzonder ritueel: de Zuid-Afrikaanse hoogleraar Lungisile Ntsebeza ontving een eredoctoraat. Ntsebeza is hoogleraar Sociologie en African Studies aan de Universiteit van Kaapstad. Erepromotor Jan Bart Gewald, Leids hoogleraar Geschiedenis van Afrika, refereerde aan Ntsebeza’s bewogen persoonlijke geschiedenis: tijdens de apartheid zat hij ruim vijf jaar in de gevangenis vanwege zijn strijd tegen het onderdrukkende regime. Na de val van het regime had Ntsebeza op zijn lauweren kunnen rusten bij de overheid, merkte Gewald op. ‘Maar u bleef trouw aan uw roeping als onderwijzer, wetenschapper en bevrijder van alle mensen, ongeacht ras of geloof.’ Ntsebeza’s onderzoek naar de betekenis van democratie voor Zuid-Afrikanen in de landelijke gebieden, de landhervormingsgeschiedenis en sociale bewegingen geeft een beter begrip van Zuid-Afrika, aldus Gewald.
Landhervorming mislukt
Ntsebeza reageerde geroerd. Hij bedankte Gewald en ging in op de landhervorming. ‘Een ‘kolossale mislukking’ noemde hij die, want de witte Zuid-Afrikanen hebben tot nu toe minder dan 10 procent van de landbouwgrond overgedragen. Ntsebeza zei dat het eredoctoraat voor hem net op het goede moment komt: in 2019 tekende president Ramaphosa een nieuwe wet die Khoisan-gemeenschappen meer rechten geeft om zelf hun bestuur te regelen in de provincies West-Kaap en Noord-Kaap. Dit heeft ook gevolgen voor zijn eigen onderzoek. ‘Ik ga meer aandacht besteden aan de landkwestie in dit gebied, die terugvoert naar de 17e eeuw toen Nederlandse kolonialisten land afpakten van de inheemse bewoners. Veel archiefmateriaal zal in het Nederlands zijn, dus ik zie kansen om samen te werken met mijn Nederlandstalige collega’s aan de Universiteit Leiden.’
Speciale gast
De kersverse eredoctor wees enthousiast op een bijzondere gast, ook aanwezig in de Pieterskerk: de Zuid-Afrikaanse hoogleraar John Dugard - emeritus hoogleraar Internationaal Publiekrecht aan de Leidse universiteit. In 1977 verdedigde die Ntsebeza toen hij en anderen vast zaten wegens het bestuderen van ‘opruiende’ literatuur. Ntsebeza: ‘Ik ben bijzonder blij dat professor Dugard en ik elkaar nu, 43 jaar later, onder totaal andere omstandigheden ontmoeten!’
Actiegroep in het cortège
Voor het cortège naar de Pieterskerk liep, voerde Extinction Rebellion (XR) kort actie in het Academiegebouw. De studenten pleitten voor klimaatverbeterende maatregelen. Pedel Erick van Zuylen verwelkomde de actiegroep voor het Academiegebouw en vervolgens liepen de actievoerders in zelfgemaakte toga's mee in het cortège.
Videoregistratie dies natalis
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of