‘Iedereen wil de mens achter de kunstenaar vinden’
Kunstenaar Marlene Dumas sprak op 6 december in een bomvolle Pieterskerk de 48e Huizingalezing uit. Ze vertelde over haar eigen achtergrond, en waarom je aan de hand van die geschiedenis niet zomaar haar werk kunt verklaren.
Marlene Dumas – geboren in Zuid-Afrika en woonachtig in Amsterdam – geldt als een van de beste kunstenaars van dit moment. Ze is met name bekend door haar schilderijen en aquarellen, die regelmatig een erotische lading hebben of het tragi-komische van het bestaan weergeven.
Apartheid
In haar lezing, verluchtigd met beelden en videofragmenten, sprak ze onder meer over haar eigen achtergrond. Ze groeide op in de tijd van de Apartheid. ‘De toen heersende Nationale Partij […] wilde dat ‘mijn’ blanke beschaving beschermd werd, met een onveranderlijke identiteit en een vastgestelde cultuur. Het is daarom dat ik beide begrippen zo wantrouw en niet van ze houd.’
Cultuur en kunst zijn dan ook compleet verschillende begrippen, vertelde Dumas. Waar cultuur vooral het behoud van de (spel)regels nastreeft, gaat kunst juist om de verandering daarvan. Kunst heeft als doel om het individu te bevrijden van de tirannie van zijn of haar cultuur, zo citeerde ze de Amerikaanse literair criticus Lionel Trilling.
Het ‘Onverantwoordelijke Gebaar’
Verwijzend naar de titel van haar lezing bracht Dumas haar schooljuf in herinnering, die haar met lijfstraffen gestraft had nadat zij zich bij de tekenles niet aan de opdracht gehouden had. ‘Deze onbedachtzaamheid was fout, wat ik had gedaan waren ‘onverantwoordelijke gebaren’. Zou dat niet de werkelijke reden zijn waarom ik kunst maak? Dat ik over mijn eigen gebaren kan beslissen.’
Het probleem is dat men al gauw denkt te weten waarvoor een kunstenaar staat, zei Dumas. Daardoor worden kunstwerken slechts vluchtig bekeken en boeken niet echt gelezen. ‘Met hun koptelefoons staan mensen voor de schilderijen en kijken niet, maar luisteren ernaar. Tegelijkertijd goed kijken en luisteren is moeilijk, indien niet onmogelijk.’
Positieve reacties
Vanuit de zaal klonken instemmende geluiden, er werd regelmatig gelachen en bezoekers werden op een positieve manier geprikkeld. Een van hen zei na afloop: ‘Het was als een Zomergasten-avond: we werden getrakteerd op prachtige fragmenten en beelden, met een mooie of interessante gedachte erachter.’
De Huizingalezing van Marlene Dumas is in boekvorm uitgegeven door Elsevier Weekblad. De uitgave is verkrijgbaar in de boekhandel en te bestellen via de website van Elsevier Weekblad.
Fotograaf: Peter Hilz
Mail de redactie
Over de Huizingalezing
De Huizingalezing is een jaarlijkse lezing ter nagedachtenis van historicus en cultuurfilosoof Johan Huizinga (1872-1945). De lezing wordt sinds 1972 jaarlijks georganiseerd door de Faculteit der Geesteswetenschappen (sinds 2014 i.s.m. Elsevier Weekblad). De lezing heeft een cultuurhistorisch of -filosofisch onderwerp.