De kunst van het kijken is voor ieder beroep van belang
Valt van schilderijen af te lezen dat Mona Lisa een stofwisselingsziekte had, of Rembrandt een nikkelallergie? In de Honours Class ‘Kijken is de geneeskunst’ leren studenten hoe het kritisch observeren van kunst hen betere dokters en wetenschappers maakt: 'Eerst feitelijk oordelen.'
Het is een donkere oktoberavond, wanneer een tiental studenten een vergaderzaaltje in het LUMC binnendruppelt. Ze zijn hier voor de derde bijeenkomst van de Honours Class waarin observatie het verbindende element is tussen kunst en geneeskunst. Zo ook vandaag: een medisch specialist en een kunsthistoricus behandelen samen het onderwerp ‘ziektes in de schilderkunst’.
Gastspreker en dermatoloog Marianne Crijns legt uit hoe belangrijk observeren is voor haar vakgebied. 'Door langer naar iets te kijken en jezelf vragen te stellen, neem je meer details waar. Zo leer je je gedachten te ordenen en kritisch te denken.' Om het observatievermogen van de honoursstudenten te testen, schotelt de huidspecialist hen een quiz voor.
Stratenmaker of dokter
Welke huidziekte heeft het jongetje? Had Mona Lisa mogelijk jicht, xanthomatosis of diabetes? (Antwoord: xanthomatosis, oftewel vetstapelingstumoren in de huid). De vragen zijn niet altijd even makkelijk, omdat niet alle studenten een medische achtergrond hebben. Maar dat is niet erg, verzekert Crijns. 'Voor je een mening vormt, moet je eerst feitelijk oordelen. Dat is voor elk beroep van belang, of je nu stratenmaker bent of dokter.'
Oefenen is daarbij belangrijk, en kan op verschillende manieren. Zo kleurde de klas voor vandaag Rembrandts De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp in, met speciale aandacht voor de rol van kleurgebruik (zie fotoserie hieronder). In de les krijgen studenten bovendien de kans om talloze kunstwerken te bestuderen. Op een ander moment observeren de studenten bijvoorbeeld schilderijen in het Leidse museum De Lakenhal, waar een expert hen van feedback en context zal voorzien.
Opgezwollen oor
Want enkel observeren is niet genoeg, zegt kunsthistoricus Laura Plezier. Zo wijst ze op een zelfportret van Rembrandt met een opgezwollen oor. Had de schilder een nikkelallergie, zoals sommigen vermoeden? 'Toentertijd waren er geen nikkel oorbellen, alleen gouden', aldus Plezier. 'Dankzij die historische context weten we dat het iets anders moet zijn geweest.'
-
'Ik ben bezig geweest met een analyse van de huidskleuren. Een dood lichaam heeft veel meer een gelige kleur dan zalmige. De achtergrond vond ik minder belangrijk, en heb ik dus gelaten voor wat het is.' -
'Mijn kleurplaat is bedoeld als afzetting tegen het oude. Het frustreert mij dat er geen vrouwen op staan. Daarom heb ik kleuren gebruikt, die de statigheid van het werk moeten wegnemen.' -
'Ik heb geprobeerd om zoveel mogelijk kleur in het schilderij te verwerken. Hierdoor werd het bijna onherkenbaar, wat ik extra wilde accentueren met de zwarte lijnen die de verschillende vlakken met elkaar verbinden.' -
'Ik heb me bij de kleurkeuze laten leiden door de blikken van de afgebeelde personen: blauw toont overpeinzing, paars weemoedigheid, geel wantrouwen, groen de jeugd en de hoop van een leerling, koper de onbeweeglijkheid van het lijk, en purper het hoogwaardige karakter van dokter Tulp.' -
'Ik vond dat het vrolijker moest zijn. Ik heb de leerlingen groen gemaakt, omdat zij jong en onervaren zijn, en de docent geel, omdat hij wijs is en ik hem als middelpunt beschouw. Omdat veel schilderijen uit die tijd alleen blanken hebben, heb ik geprobeerd de mannen Aziatischer eruit te laten zien.'
Gevoelige keuzes
Het programma besteedt ook aandacht aan de rol van kunst in het ziekenhuis. Hebben patiënten baat bij rustgevende natuur, waarvan een positieve of zelfs helende werking uitgaat? Of moet alleen ‘echte’ kunst worden opgehangen? Die keuzes liggen gevoelig, zegt Frank Willem Jansen, coördinator van de Honours Class en werkzaam in het LUMC als gynaecoloog. 'Er hing hier een foto van een vrouw, van wie een patiënte – die zelf vruchtbaarheidsproblematiek had – dacht dat zij zwanger was. Toen had ze een hele boze brief gestuurd met de vraag of we dat werk niet eens konden weghalen.'
Hoofdprijs
Eindopdracht voor de studenten is het schrijven van een essay over een werk uit de LUMC-tentoontoonstelling Taboe of niet?, die 20 februari 2020 van start zal gaan in de galerie van het ziekenhuis. Jansen: 'Ze moeten onderbouwen waarom ze vinden dat dat werk wel of niet thuishoort in een ziekenhuis.' Voorlopig zijn dat echter zorgen voor later: de avond zit erop, en de winnaars van de quiz worden in het zonnetje gezet. De hoofdprijs? Een boek van dokter Crijns dat past bij het thema van de dag: Huidziekten in de beeldende kunst.
De Honours Class 'Kijken in de (genees)kunst' is vormgegeven door een werkgroep waarin vanuit verschillende disciplines naar het onderwerp is gekeken. Op die manier hebben arts-onderzoeker Marieke Barnhoorn MD, ethisch-jurist dr. Marleen Eijkholt, hoogleraar Gynaecologie prof.dr. Frank Willem Jansen en LUMC-curator Sandrine van Noort een uiteenlopende groep gastsprekers samengesteld. Een overzicht van de colleges is te vinden in de Studiegids.
Tekst: Michiel Knoester
Fotografie: Buro JP & studenten (tekeningen)
Mail de redactie
