De beloften én de donkere kant van stamcellen
Op 10 december verzorgt geneticus Hans Clevers de eerste Tinbergenlezing nieuwe stijl, die in het teken staat van stamcellen. De jonge Leidse hoogleraren Ariane Briegel en Susana Chuva de Sousa Lopes vertellen in korte inleidende lezingen over bacteriële neuzen en het afrijpen van eicellen in het lab.
Met nieuwe technieken rondom stamcellen hopen artsen uiteenlopende ziekten te genezen of oude, versleten weefsels te vervangen. Ook werken onderzoekers aan het doorkweken van stamcellen tot mini-orgaantjes. Deze zijn nu nog niet geschikt voor transplantatie, maar op termijn bieden ze zeker perspectief, aldus Clevers, hoogleraar Moleculaire Genetica aan het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht.
Maar stamcellen hebben ook een schaduwzijde. Ze staan bijvoorbeeld aan de basis van kanker. Ook daarom is meer kennis over stamcellen nodig, zal Clevers betogen tijdens zijn lezing. Begrip van het ontstaan van kanker leidt immers hopelijk ook tot nieuwe therapieën.
Bacteriënneus
Voorafgaand aan de hoofdlezing vertellen twee jonge Leidse hoogleraren over hun vakgebieden. Ariane Briegel (Instituut Biologie Leiden) vertelt hoe zij met superkrachtige microscopen de ‘neus’ van bacteriën bestudeert, waarmee zij hun chemische omgeving ‘ruiken’ en gunstige omstandigheden opzoeken. Tegelijkertijd gebruiken ziekmakende micro-organismen hun neus als de eerste stap bij het binnendringen van een gastheer. Briegels kennis kan daardoor helpen ziekten zoals kanker snel op te sporen.
Mini-eierstokken
Susana Chuva de Sousa Lopes (LUMC) doet onderzoek dat kan helpen de vruchtbaarheid van vrouwen te verlengen. Zij probeert onder andere onrijpe eicellen die worden weggehaald bij vrouwen voorafgaand aan chemotherapie buiten het lichaam af te laten rijpen. Doel daarvan is deze later terug te plaatsen. Ook werkt ze aan miniorgaantjes die de functie van eierstokken zouden kunnen overnemen. Met dit werk draagt ook zij bij aan een beter begrip van allerlei ziekten.
Over de Niko Tinbergenlezing
Tussen 2003 en 2013 was de Niko Tinbergenlezing een begrip in Nederland, waarbij de groten van de biologie in Leiden kwamen vertellen over hun vakgebied. Onder anderen Frans de Waal, Richard Dawkins en E.O. Wilson zorgden voor volle zalen en uitgebreide aandacht in de media. Vanaf 2019 brengt de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen deze prestigieuze lezing terug in een geheel vernieuwde formule.
De Niko Tinbergenlezing (Engelstalig) is vrij toegankelijk; aanmelden is wel vereist. Lees meer over de lezing en meld je aan op www.tinbergenlezing.nl.