Tienduizend typen plantenbultjes gebundeld
Negen jaar lang werkte hij aan het driedelige standaardwerk Plant Galls of Europe. Het leverde 2300 pagina’s op over 10.000 soorten Europese gallen, groeiwoekeringen bij planten door parasieten. Hans Roskam van het Instituut Biologie Leiden: ‘De rijkdom aan gallen zegt iets over de natuurwaarde van een terrein.’
Heb je tijdens een boswandeling weleens blaadjes of een boom gezien met vreemde bultjes of uitstulpsels? Dan waren dit wellicht plantengallen. Emeritus universitair hoofddocent Hans Roskam: ‘Veel planten kunnen deze gallen vormen. Het zijn groeiwoekeringen die worden veroorzaakt door een insect of schimmel. Die gebruikt zo’n gal voor voedsel of bescherming. De gastheer, oftewel waardplant, heeft er over het algemeen weinig last van.’ Roskam is cecidoloog; hij doet onderzoek naar gallen. Slechts enkele experts in Nederland en zo’n vijftig wetenschappers wereldwijd publiceren hierover in toptijdschriften. Roskam is één van hen.
Drie volumes
In het nieuwe standaardwerk Plant Galls of Europe beschrijft Roskam naast de ruim 8000 reeds bekende gallen zo’n 1250 nieuwe misvormingen. Roskam: ‘Nadat ik in 2009 de vierde druk van een boek over Nederlandse gallen door W.M. Docters van Leeuwen had uitgebracht, ben ik begonnen aan dit project. Deze driedelige uitgave is gebaseerd op eerdere werken van Houard uit 1913 en Buhr uit 1965. Die beide al zeer dikke boeken, één in het Frans en eentje in het Duits, heb ik gecombineerd en aangevuld met nieuwe kennis. Er zijn de laatste jaren veel nieuwe inzichten ontstaan, vooral dankzij DNA-onderzoek. Door die informatie te bundelen, ontstonden drie volumes van 2300 pagina’s in totaal. Er staan grote determineertabellen in over de gallen op waardplanten, de uiterlijke kenmerken van die gallen, hun verspreiding en de bijbehorende veroorzakers. Dat is belangrijke informatie over planten en hun parasieten.’
Staat van de natuur
Al meer dan vijftig jaar doet Roskam onderzoek aan gallen. Hij is vooral geïnteresseerd in de geschiedenis die een parasiet en waardplant met elkaar delen. Roskam: ‘Mijn promotieonderzoek in de jaren ’60 ging over de co-evolutie tussen parasieten en waardplanten. Als een plant evolueert, dan ontstaat de noodzaak voor een parasiet om zich ook aan te passen. Dat zie je terug in de gallen op zo’n plant. Het zijn ideale systemen om de relatie tussen parasieten en hun gastheer te bestuderen.’ Gallen zijn niet alleen evolutionair gezien interessant. Roskam: ‘De rijkdom aan gallen vertegenwoordigt, naast andere kenmerken, de natuurwaarde van een terrein. Dat levert nuttige natuurbeschermingsinformatie op.’
DNA-onderzoek
Van stilzitten na het schrijven van de lijvige uitgave is geen sprake. Roskam is gevraagd om mee te doen aan een Israëlisch/Amerikaans project waarin hij samen met enkele andere gallenexperts wil kijken naar het DNA van een grote groep van zo’n 400 soorten galmuggen. Met behulp van moleculair onderzoek willen Roskam en collega’s de verwantschap van die soorten onderzoeken, en inzicht krijgen in de co-evolutie met hun waardplanten.