‘Direct na een islamofoob statement zie je een piek in het geweld’
Rechtsextremistisch geweld tegen moslims en joden – zoals onlangs in het Duitse Halle – neemt toe in West-Europa en de Verenigde Staten. Universitair docent Tahir Abbas laat in zijn nieuwste boek zien welke kwalijke rol politici en journalisten spelen in het aanwakkeren van islamofobie en radicalisering.
U schrijft in uw boek Islamophobia and radicalisation veel over islamofobie in de Westerse wereld. Heeft u het idee dat het de laatste jaren erger is geworden?
‘Ja, ik denk het wel. Er hebben altijd wel extreemrechtse ideologieën bestaan, maar het is lang geleden dat het zoveel ruimte heeft gekregen als vandaag de dag. Het is alsof we in een giftige omgeving leven waarin de extremen het voor het zeggen hebben gekregen. Het maatschappelijke midden lijkt weg te vallen, terwijl dat ons traditioneel bij elkaar hield.’
Volgens de achterflap van uw boek zitten islamofobie en radicalisering gevangen in een vicieuze cirkel. Kunt u dat toelichten?
‘Direct na een islamofoob statement door een politicus of andere machthebber zie je een piek in het geweld. Dat bleek bijvoorbeeld toen Boris Johnson in augustus 2018 boerkadragers vergeleek met ‘brievenbussen’. De week daarna steeg het aantal anti-moslim-incidenten met 375 procent. Bovendien vergroot het de kans op gewelddadige reacties vanuit de moslimgemeenschap. Zo voeden islamofobie en radicalering zich als het ware met elkaars haat.’
Een aanzienlijk deel van uw boek gaat over Groot-Brittannië. Waarom?
‘Ik ben er geboren, als derde-generatie-immigrant met wortels in Kashmir. In het voorwoord koppel ik mijn persoonlijke achtergrond aan de geschiedenis van islamofobie en radicalisering. Mijn vader, die nu 81 is, zei onlangs tegen me dat Groot-Brittannië er vijftig jaar geleden zoveel beter aan toe was. Mensen waren vriendelijk, ze brachten je naar de bus als je de weg niet wist. Een zekere nieuwsgierigheid naar de ander heeft plaatsgemaakt voor angst.’
Recente rechtsextremistische gewelddaden
- 15 maart 2019: Brenton Tarrant schiet in het Nieuw-Zeelandse Christchurch 51 moskeegangers dood.
- 3 augustus 2019: Patrick Crusius schiet in El Paso, Verenigde Staten, 22 mensen dood, vermoedelijk uit haat tegen Zuid-Amerikaanse immigranten.
- 10 augustus 2019: Philip Manshaus valt met twee shotguns een moskee in het Noorse Baerum aan, maar kan snel worden overmeesterd.
- 9 oktober 2019: De Duitser Stephan B. schiet twee mensen dood voor de deur van een synagoge in Halle. Politiewoordvoerders zeggen dat er "vrijwel zeker" een extreemrechtse motivatie onder ligt.
Wat is de oorzaak van deze toenemende islamofobie?
‘Ik denk dat economische veranderingen een belangrijke onderliggende oorzaak zijn. De laatste decennia hebben de Britse regeringen een groot deel van de welvaartsstaat afgebouwd, en juist veel ruimte gegeven aan de markt. Daardoor is er meer competitie en minder solidariteit tussen burgers onderling. De economische breuklijnen leiden uiteindelijk tot sociale breuklijnen, die vervolgens theorieën voeden dat de blanke bevolking zou worden vervangen door immigranten – alsof er niet al duizenden jaren vermenging plaatsvindt tussen beschavingen en volkeren.’
De Britse pers speelt volgens u ook een kwalijke rol in dit proces. Vertel.
‘In aanloop naar de brexitstemming en daarna stuurden de tabloids talloze gefabriceerde, gemanipuleerde en herhaalde leugens de wereld in. Aan de lopende band demoniseren ze minderheden, EU-kopstukken en immigranten, en de Daily Mail noemde Britse rechters zelfs ‘volksvijanden’ toen ze de brexit bemoeilijkten met een uitspraak. Maar niet iedereen weet dat die kranten in het bezit zijn van miljardairs die zo hun eigen belangen hebben bij een brexit. Na uittreding uit de EU betalen ze waarschijnlijk nog minder belasting dan nu.’
Tekst: Merijn van Nuland
Mail de redactie
Op bezoek bij extreemrechtse organisaties
Promovenda Nikki Sterkenburg doet onderzoek naar radicaal- en extreemrechtse groeperingen. Maar hoe kom je in contact met zo’n groep? En wat doe je als je iets strafbaars hoort? Ze vertelt erover in onze podcast Enkeltje Wetenschap.