Scholar at Risk Lety Elvir: ‘Ook mijn universiteit intimideerde me’
De opbrengst van de Science Run op 28 september van de Universiteit Leiden gaat naar Scholars at Risk, een onderdeel van het UAF dat zich inzet voor gevluchte academici. Een van hen is de Leidse promovenda Lety Elvir Lazo uit Honduras.
Lety Elvir Lazo werkte in Honduras twintig jaar als universitair docent en auteur. Nu werkt ze met een promotiebeurs van Scholars at Risk (SAR) bij het Leiden University Centre for Arts in Society. Elvir doet daar onderzoek naar Midden-Amerikaanse literatuur, geschreven door vrouwen, in de periode 1992-2002. Dat is een van de naoorlogse periodes waarvan Honduras er diverse heeft gekend; In Honduras wisselen democratie en dictatuur elkaar al lange tijd af. Elvir Lazo kijkt ook naar de wijze waarop vrouwen worden opgevoerd in de context van mislukte revoluties en opstanden, toenemend neoliberalisme en globalisering in Midden-Amerika.
Wat was de aanleiding voor uw vlucht uit Honduras?
‘In mijn vaderland vond in juni 2009 een staatsgreep plaats die uitmondde in een dictatuur. Die is betrokken bij corruptie, drugshandel, verkiezingsfraude en het weggeven van natuurlijke rijkdommen aan multinationals. Ik ben uit Honduras vertrokken omdat ik bedreigd, vervolgd en in de gaten gehouden werd door groepen en personen die deel uitmaakten van het repressieve staatsapparaat en/of paramilitairen.’
‘Er zijn in Honduras doodseskaders die mensen ontvoeren, martelen en vermoorden als ze ervan worden verdacht tot de oppositie te behoren. Hetzelfde gebeurt met milieuactivisten en voorvechters van de mensenrechten. Nog pijnlijker was het feit dat ik ook op de universiteit waar ik al twintig jaar als docent werkte, te maken had met politieke vervolging. Een paar maanden voordat ik Honduras verliet, werd mijn collega Héctor Martínez Motiño, die net als ik werd getreiterd en geïntimideerd door het universiteitsbestuur, bij de ingang van het universiteitsgebouw met twaalf kogels om het leven gebracht.’
Hoe kwam u in aanraking met SAR en hoe in Nederland en vervolgens in Leiden terecht?
‘Eind 2015 kwam ik naar Nederland als writer in residence op uitnodiging van de stad Amsterdam en het Nederlands Letterenfonds. Ik schrijf verhalen, gedichten en literaire essays.’
'SAR beschermt wetenschappers die lijden onder ernstige bedreigingen van leven, vrijheid en welzijn. Het is een toevluchtsoord voor bedreigde wetenschappers.'
‘Toen werd me gewezen op het programma van de UAF dat bedreigde universitair docenten en academici helpt: Scholars at Risk (SAR). SAR beschermt wetenschappers die lijden onder ernstige bedreigingen van leven, vrijheid en welzijn. Het is een toevluchtsoord voor bedreigde wetenschappers. SAR is een internationaal netwerk van hoger onderwijsinstellingen dat tijdelijke onderzoeks- en onderwijsfuncties in het netwerk regelt, en advies geeft.
‘Later verleende het UAF-SAR mij een beurs en bood de Universiteit Leiden me de mogelijkheid om promotieonderzoek te gaan doen bij de faculteit Geesteswetenschappen. Om dichter bij de universiteit te wonen, ben ik in 2019 naar Leiden verhuisd.’
‘Wat deze UAF-SAR kan betekenen, heb ik nu zelf ervaren. Je voelt de solidariteit binnen het netwerk van elkaar ondersteunende universiteiten. Zoals die van Leiden, die haar deuren opent voor mensen die ruimte nodig hebben om te werken, te schrijven, te denken en ons in alle vrijheid te uiten. Ruimte waarin we contact kunnen houden met ons vak, ons nuttig kunnen blijven maken door onze ervaring te delen en vooral onze hartstocht voor de wetenschap zonder beperkingen kunnen uitleven.’
Ziet u enig perspectief om terug te keren naar uw land?
‘Op dit moment is dat echt gevaarlijk. Er is geen garantie dat je het overleeft onder de huidige dictatuur die, helaas, gesteund wordt door regeringen zoals die van Trump. Die zien liever dat mijn land wordt geregeerd door politici die bij de drugshandel betrokken zijn dan door regeringen die werkelijk democratisch zijn. Natuurlijk wil ik, net als vogels, net als schildpadvrouwtjes en net als de meeste vluchtelingen terug naar mijn geboortegrond; ik mis mijn familie, ik mis alles, behalve het geweld. Hier kan ik me gelukkig in alle rust ontplooien, zonder angst en in vrijheid. Dat is een hele opluchting, ik zou willen dat het in mijn vaderland net zo wordt.’
Hoe is het om onderzoek te doen in Leiden, in vergelijking met uw vaderland? En wat vindt u van de Nederlanders?
‘Het belangrijkste verschil is dat ik me hier bijna fulltime aan mijn onderzoek kan wijden in een omgeving zonder pesterij. In Honduras kom je moeilijk aan onderzoeksbudget als je het universiteitsbestuur niet naar de mond praat. In de praktijk is er in Honduras dus geen vrijheid van onderwijs, geen vrijheid van expressie en geen vrijheid van onderzoek.’
‘Ook na een aantal jaren in Nederland te hebben gewoond kan ik nog niet heel zeker zeggen hoe de mensen hier echt zijn. Ik heb de indruk dat ze over het algemeen open en heel sociaal zijn, alleen staan ze soms voor het dilemma of ze zich wel of niet moeten openstellen voor immigratie. Wij staan immers voor het andere en dat wordt vaak gezien als iets dat afwijkt, verstoort en zelfs een bedreiging vormt.’
'Je verlaat je vaderland niet als je daar waardig wordt behandeld.'
Er zijn echter twee dingen die ik absoluut zeker weet: ten eerste verlaat je je vaderland niet als je daar waardig wordt behandeld en je rechten als mens er worden gerespecteerd. Ten tweede heerst er onder regeringen en internationale organisaties een medeplichtig stilzwijgen over de neokoloniale genocide op de inwoners van Honduras. En evenzeer over het feit dat de Hondurezen als ze, geteisterd door geweld vluchten om te overleven, overal op muren van steen, van water en van documenten botsen. Daarom moeten ze vaak uitwijken naar levensgevaarlijke routes die door criminelen worden gecontroleerd of blijven ze steken in de immense gevangenissen en kerkhoven waarin de landen in de trechter van Midden- tot Noord-Amerika zijn veranderd. Als je kapitaal investeert of economische belangen hebt in het gebied, heb je vanuit ethisch, moreel en humanitair oogpunt een grote verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een oplossing en een einde te maken aan de oorlog, de buitenlandse interventies om onze rijkdommen te plunderen en de ellende van onze moedige volkeren die voor hun welzijn en geluk blijven strijden.’
Waarom zouden mensen moeten meedoen aan de Leiden Science Run en moeten doneren aan het Scholars at Risk-programma?
‘Omdat mensen die kritisch denken en democratisch gezind zijn net zo goed het recht hebben om hun gedachten overal, niet alleen op de campus, vrij te uiten zonder daarvoor te worden geïntimideerd, vervolgd, zwartgemaakt, opgesloten of vermoord. Als de academische wereld zwijgt, als universiteiten geen vrijplaats zijn om te debatteren, onderzoek te doen en oplossingen voor te stellen voor nationale en internationale problemen, hebben die universiteiten geen enkel nut. Dan verzuimen ze hun plicht. En als we toestaan dat protesterende stemmen worden gesmoord of bestraft, staan we toe dat de hoop vervliegt, dat de democratie sterft en dat de wereld, waarvan er maar één is, een hel wordt in plaats van ons thuis. Dan is er voor niemand meer geluk mogelijk. Daarom moeten we opkomen voor de vrijheid van expressie en de vrijheid van denken van ieder mens.’