Hoe de radicale islam terrein won in Indonesië
De laatste decennia is een radicalere islam in opmars in Indonesië, maar de overheid propageert inmiddels een gematigde islam. In zijn oratie analyseert hoogleraar Nico Kaptein de dynamiek van de islam in dit grootste moslimland ter wereld. Wat is de invloed van het Midden-Oosten? Oratie op 20 september.
Eeuwenlang gold Mekka als het belangrijkste islamitische kompas voor Indonesië. Indonesische geestelijken lieten zich veelal opleiden in Mekka en bestendigden de Arabische islam in hun vaderland. Vanaf begin 20e eeuw werd Cairo, waar een modernere opvatting in zwang raakte, ook een belangrijke plaats voor de studie van de islam.
Islam Nusantara
Na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1945 nam de buitenlandse oriëntatie af, vooral die op het Midden-Oosten, aldus Kaptein. Gematigde islamgeleerden zoals Abdurrahman Wahid, president tussen 1999 en 2001, benadrukten de eigenheid van de islam in Indonesië. Ze propageerden een tolerante interpretatie die recentelijk werd omgedoopt tot de Islam Nusantara (Nusantara is de geografische term voor de Indonesische archipel).
Salafisme
De gematigde moslims zetten zich af tegen de ultra-puriteinse vorm van de islam van de Saoedi’s, het Wahabitische salafisme. Het salafisme kreeg in Indonesië mede voet aan de grond door het Instituut voor Islamitische en Arabische Studies in Jakarta. Dit studiecentrum werd in 1981 opgericht door de Saoedische overheid. Aan het instituut wordt de salafistische islam gedoceerd die strenge leefregels voorschrijft en andersdenkenden fel afwijst.
Na onderdrukking wint radicale islam terrein
Het regime van president Suharto (1967–1998) onderdrukte de navolgers van deze radicalere islam. Kaptein signaleert een opvallende paradox. Na de val van Suharto werd de samenleving democratischer en opener. ‘Maar hierdoor kwam er ook meer ruimte voor het salafisme.’ In dit nieuwe religieuze klimaat bekeerden groepen Indonesische moslims zich tot een radicalere en intolerantere islam. Sindsdien wordt Indonesië van tijd tot tijd opgeschrikt door terroristische aanslagen en andere uitingen van radicalisme.
Islam Nusantara
Kaptein wijst op een tegenbeweging. De regering van de huidige president Joko Widodo zet de politie en het leger in en tegelijkertijd groeit het besef dat ook ideologisch tegenwicht hard nodig is. Daarom steunen Widodo en het ministerie van Godsdienstzaken de Islam Nusantara, zoals deze wordt gepropageerd door de grootste islamitische organisatie in Indonesië, de Nahdlatul Ulama. Kaptein: ‘Ik verwacht uiteraard niet dat radicalen zich in drommen tot de Islam Nusantara zullen bekeren, maar wel dat dit soft power instrument verdere aanwas van jonge radicalen kan beperken.‘
Rol onderwijs en studie
Daarnaast benadrukt Kaptein het belang van educatie en studie van de islam in Indonesië. Inmiddels heeft hij zelf al tientallen Indonesische promovendi begeleid. Velen daarvan zijn nu werkzaam bij Indonesische universiteiten en in het openbaar bestuur. ‘Academische bestudering van de islam kan radicalisme op afstand houden.’
Tekst: Linda van Putten
Foto boven artikel: Gunawan Kartapranata
