Charlotte Jacobs, eerste vrouwelijke apotheker in Nederland en Nederlands-Indië
Buitenpromovendus Annette Jenowein onderzocht hoe vrouwen de betekenis van gender hebben veranderd door hun plaats op te eisen in van oudsher door mannen gedomineerde domeinen. In haar onderzoek staat het leven van Charlotte Jacobs centraal: de eerste vrouw die zich in Nederlands-Indië als zelfstandig apotheker vestigde, een vak dat destijds als een mannenberoep gold. Promotie op 16 oktober.
Een conflict tussen gender en ambitie
Een vrouw in de apotheek was sinds 1866, toen ook meisjes het leerling-apotheker examen mochten doen, geen bijzonderheid meer. Maar toen in 1881 de eerste vrouw afstudeerde als apotheker, werd door (mannelijke) collega’s openlijk betwijfeld of een vrouw ook leiding kon geven aan een drukke apotheek en even goed als een man handelscontacten kon aanknopen. Charlotte Jacobs, de zeven jaar oudere zuster van Aletta Jacobs (1854-1929) - arts en voorvechtster van het vrouwenkiesrecht - slaagde er uiteindelijk in om bijna dertig jaar aan het hoofd van haar apotheek in Batavia te staan, die zij al die jaren uitsluitend met vrouwelijke assistentes leidde. En dat terwijl onderwerpen als voorzichtige integratie van vrouwen in mannenberoepen, het vrouwenkiesrecht en ‘toekomst der vrouw’ veel besproken waren gedurende het leven van Charlotte Jacobs.
De mens als autonome figuur
Wat maakte haar carrière zo succesvol? Jenowein plaatst de levensgeschiedenis van Charlotte Jacobs tegenover de manier waarop de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984) de moderne mens beziet: als een autonome figuur die zich verhoudt tot zichzelf en de heersende codes en regels en die de vrijheid heeft om zijn bestaan zelf vorm te geven. Vrouwen als Charlotte Jacobs creëerden een nieuwe identiteit van zichzelf die recht deed aan hun verlangens maar in harmonie waren met de bestaande machtsstructuren.
Charlotte Jacobs' erfenis
Jenoweins onderzoek toont aan dat de toetreding van vrouwen tot het mannelijke domein, zoals wetenschap en hogere beroepsarbeid, niet alleen de betekenis van gender heeft veranderd maar ook de betekenis van die instituties ingrijpend heeft gewijzigd. Na haar dood bestemde Charlotte Jacobs een groot deel van haar vermogen voor een studiefonds voor vrouwen en meisjes die aan een universiteit wilden studeren maar de kosten daarvoor niet zelf konden dragen. Dit Charlotte Jacobs Studiefonds bestaat en floreert nog steeds en ondersteunt jaarlijks gemiddeld dertig vrouwen en meisjes die aan een Nederlandse universiteit willen studeren.
Bannerfoto: Charlotte Jacobs (midden) en familie. Batavia, oktober 1899 (particuliere collectie).