Ben Wielstra over salamanders, bizarre evolutie en Naturalis
Salamanders waarvan de helft van het nageslacht al vóór de geboorte sterft. Evolutionair bioloog Ben Wielstra onderzoekt hoe zoiets nadeligs kan bestaan in de natuur. Hij werkt voor zijn onderzoek samen met Naturalis Biodiversity Center.
Van 30 september tot en met 6 oktober 2019 is het in heel Nederland de Week van de Biologie. In het kader daarvan nemen we bij het Instituut Biologie Leiden een kijkje bij enkele wetenschappers die een bijzondere samenwerking hebben met een Leidse onderzoekspartner.
Hoe zit dat met dat enorme sterftecijfer waarnaar je onderzoek doet?
‘Ik richt me op de evolutie van zogeheten Balanced Lethal Systems. In zo’n systeem sterft 50% van het nageslacht tijdens de embryonale ontwikkeling. Embryo’s overleven alleen wanneer ze twee verschillende vormen van een bepaald chromosoom bezitten. Beide ouders geven willekeurig één van de twee vormen van dit chromosoom door aan hun nageslacht in elke geslachtscel. Wanneer een embryo twee keer dezelfde vorm ontvangt, is het niet levensvatbaar. Volgens de overervingswetten van Mendel is dat een kans van 50%. Dat is natuurlijk een gigantisch sterftecijfer en lijkt in strijd te zijn met de evolutieleer, omdat je verwacht dat zo’n nadelig systeem geen stand houdt. En toch is het keer op keer geëvolueerd; het is waargenomen in planten, insecten en salamanders. Met mijn ERC-beurs onderzoek ik hoe die bizarre situatie kan ontstaan. Ik werk specifiek aan het genus Triturus, beter bekend als de kam- en marmersalamanders.’
Hoe ziet in jouw project de samenwerking met Naturalis eruit?
‘Mijn ERC project loopt officieel via het Instituut Biologie Leiden, maar ik voer het samen met Naturalis uit. Zo financiert Naturalis bijvoorbeeld voor de helft één van mijn PhD-studenten. Daarnaast wil ik het laboratoriumwerk bij Naturalis uitvoeren. Op die manier werken beide instituten nauw met elkaar samen.’
Het is nu de Week van de Biologie; wat fascineert jou aan biologie?
‘Diversiteit in de natuur heeft mij altijd geboeid. Een passie van me is vogels kijken. Het ontstaan van vogelsoorten, de verwantschappen daartussen en hun geografische verspreiding heeft me altijd gefascineerd. Professioneel gezien werk ik aan amfibieën in plaats van vogels, maar het zijn wel dezelfde processen die me zowel privé als beroepsmatig interesseren. Het intrigeert me hoe een ongericht proces als evolutie tot zo’n enorm scala aan vormen en processen kan leiden.’
Wat deed jou besluiten biologie te gaan studeren en het onderzoek in te gaan?
‘Ik zou kunnen doen alsof dat een weloverwogen besluit was, maar dat is helemaal niet het geval. Altijd met natuur bezig zijn was voldoende aanleiding voor mij om Biologie te gaan studeren. Na mijn bachelorscriptie bij Naturalis over een uiterst vreemde manier van voortplanting bij groene kikkers was ik verkocht. Mijn begeleider Pim Arntzen stelde voor dat ik voor mijn masterstage onderzoek zou doen aan de evolutie van kamsalamanders. Ik ben nooit meer gestopt!’
Evolutionair bioloog Ben Wielstra ontving in 2018 een Starting Grant van de European Research Council (ERC), een prestigieuze onderzoeksbeurs voor getalenteerde onderzoekers die het in zich hebben een leidende positie te gaan bekleden. Begin 2019 startte hij met zijn nieuwe onderzoeksproject, waarin hij samenwerkt met Naturalis Biodiversity Center. Naturalis is voor Wielstra geen onbekend terrein; na zijn bachelorscriptie en onderzoeksstage bij Naturalis, werkte hij er als promovendus en later als gastmedewerker.
Kom luisteren naar Ben op donderdag 10 oktober 2019. Ben vertelt over hybride zones, gebieden waar verwante diersoorten onderling nakomelingen krijgen (hybriden). Zijn presentatie is om 15.30 uur in het Sylvius in Leiden. Toegang is gratis, voertaal Engels. Kijk voor meer informatie in de agenda.