Suikerjasjes wel degelijk nuttig in zoektocht vaccin
Een vaccin op basis van suikerjasjes heeft wel degelijk potentie om een multiresistente stafylokok te bestrijden. Dat betogen de Leidse Jeroen Codée en Sara Ali samen met Utrechtse collega’s in Nature. Ze bestrijden hiermee eerdere conclusies van Duitse collega’s.
De desbetreffende bacterie is voor gezonde mensen vaak onschuldig, maar kan bij verlaagde weerstand dodelijke infecties veroorzaken. De resistentie tegen vrijwel alle beschikbare antibiotica maakt de stafylokok extra gevreesd. Een vaccin dat infectie bij voorbaat voorkomt, kan oplossing bieden.
Te kort door de bocht
De onderzoekers van het UMC Utrecht en het Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek (LIC) reageren in wetenschappelijk tijdschrift Nature op eerder onderzoek van collega’s van de Universiteit van Tübingen. De Duitse onderzoekers onderzochten de mogelijkheden voor een vaccin tegen bepaalde stafylokokbacteriën. Bij vaccinatie lokt een verzwakte ziekteverwekker een reactie van het immuunsysteem uit. Hierdoor maakt het lichaam antistoffen aan die het lichaam bij een volgende infectie beschermen. Na onderzoek met muizen stelden de Duitse onderzoekers echter dat een vaccin op basis van suikerjasjes de te zwak is in het opwekken van antistoffen en de muizen dus niet voldoende tegen infecties beschermt.
Onderzoeker Nina van Sorge (UMC Utrecht) vindt de conclusie dat suikerstructuren niet geschikt zouden zijn als hoofdbestanddeel van een vaccin, te kort door de bocht. Samen met collega-onderzoekers onder wie Jeroen Codée en Sara Ali van het LIC, schreef ze een reactie in Nature. ‘De manier waarop het onderzoek bij muizen is uitgevoerd, is niet zoals je bij mensen zou vaccineren’, vertelt ze. ‘Een aantal vaccins in het Nederlandse Rijksvaccinatieprogramma is ook gebaseerd op het herkennen van suikerjasjes. Maar je krijgt alleen een goede respons als je in het vaccin het suikermolecuul vastkoppelt aan een eiwit: dit heet een glycoconjugaat. Hierdoor krijg je zeer effectieve antistoffen én langdurige bescherming.’ Ook vaccins tegen onder meer pneumokokken en meningokokken zijn op deze immunologische truc gebaseerd. Van Sorge: ‘Maar de onderzoekers uit Tübingen koppelden het suikerjasje niet aan een eiwit, dus is het voor mij te vroeg om te concluderen dat deze moleculen ongeschikt zijn voor vaccins.’
Resistente bacterie
Het onderzoek richt zich op Staphylococcus aureus. Dit is een bacterie die bij veel mensen voorkomt, vooral op de huid en in de neus. De bacterie maakt je normaal gesproken niet ziek, maar bij beschadiging van huid of slijmvliezen kunnen infecties ontstaan. Vooral bij patiënten met een verminderde weerstand kan de bacterie dieper in het lichaam dringen en ziektebeelden veroorzaken als bloedvergiftiging, ontsteking aan de hartkleppen, abcessen, botontsteking, gewrichtsontsteking en longontsteking. Een bijzondere Staphylococcus aureus is de zogenaamde Meticilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA). Deze bacterie is multiresistent: ongevoelig voor meerdere antibiotica. Behandeling van infecties is daardoor erg lastig. Er wordt daarom naarstig gezocht naar alternatieven om MRSA te bestrijden. Eén van de mogelijkheden is een vaccin.
Vermomming
Stafylokokken omhullen zichzelf met verschillende suikerjasjes. Deze suikerjasjes beschermen de bacterie tegen fagen: virussen die een bacterie kunnen infecteren en doden. Ze hebben echter ook een nadeel: antistoffen van de gastheer kunnen de bacterie hieraan herkennen en aanvallen. De onderzoekers uit Tübingen ontdekten dat sommige stammen van Staphylococcus aureus daar wat op gevonden. Ze kunnen zich vermommen door te wisselen naar een nieuw, ander suikerjasje. Dit geldt vooral voor stammen die ziekenhuisinfecties veroorzaken. Het nieuwe suikerjasje verhindert herkenning door antistoffen, waardoor witte bloedcellen de bacterie minder goed kunnen opruimen.
Chemisch nagemaakt
Als tweede experiment immuniseerden de Duitse onderzoekers muizen met suikermoleculen van het bekende én het nieuwe suikerjasjes van de Staphylococcus aureus. Beiden suikerjasjes bleken dus volgens de Duitsers echter niet geschikt als vaccin.
Onderzoek naar suikerstructuren van Staphylococcus aureus en MRSA blijft belangrijk voor de ontwikkeling van een toekomstig vaccin, benadrukt Van Sorge. ‘In Leiden heeft Jeroen Codée verschillende suikerjasjes chemisch nagemaakt. Daarmee kunnen we heel nauwkeurig meten hoeveel antistoffen tegen die verschillende suikerjasjes in ons bloedserum zitten. Zo ontdekten we dat er juist heel veel antistoffen bestaan tegen het nieuwe suikerjasje. Kennelijk zijn we als mens dus wel in staat om ook dat te herkennen en er via ons afweersysteem op te reageren’, zegt ze. ‘Onze resultaten ontkrachten dat het nieuwe jasje niet wordt herkend en weinig antistoffen opwekt.’
Het UMC Utrecht en het LIC gaan samen verder onderzoek doen naar vaccins van suikerjasjes. ‘Een vaccin is waarschijnlijk nog heel ver weg, maar alle kleine stapjes vormen samen de route’, zegt Van Sorge. ‘Onderzoek naar het nut van de suikerjasjes blijkt daarbij heel belangrijk. Deze aanpak moet dus vooralsnog niet worden afgeserveerd.’
Bron: naar een persbericht van UMC Utrecht.
Omslagfoto: microscopische foto van Meticilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA)