Only in America: een scheikundige als correspondent in de VS
Scheikunde, de studie die Hans Klis in 2009 in Leiden afrondde, is niet meteen wat je bij een journalistieke generalist zou verwachten. ‘Ik ben een laatbloeier’, zegt Klis. Terwijl hij er op zijn 34ste toch al een verblijf van vier jaar als correspondent in de VS op heeft zitten en een boek schreef over de beruchte schoolshootings.
Hans Klis vertrok in 2014 met zijn vrouw Anke, ook journalist, na consultatie van zijn ‘helden’ Thomas Erdbrink (correspondent in Iran) en Arjen van Veelen (eveneens Amerika-correspondent) naar de Verenigde Staten (VS) om te kijken of ze er hun brood konden verdienen. En het lukte. Het hielp dat de echtelieden elkaar hadden leren kennen bij NRC Handelsblad en hun contacten in Nederland warm hadden gehouden. Zo kon Klis niet alleen aan het werk voor ‘de NRC’ maar ook voor HP/De Tijd, de Correspondent en de VPRO. Ook Anke had een journalistiek netwerk, wat de mogelijkheden vergrootte.
Grote verschillen
‘Amerikanen lijken op ons, maar er zijn ook grote verschillen’, viel Klis direct op. Zo is het land onmiskenbaar westers maar kent het ook schrijnende ongelijkheid. ‘In de universiteitsstad Providence met zijn mooie gebouwen met klassieke zuilen maakte ik een keer een ritje met van tien minuten met een taxi en in no time bevonden we ons in een voorstad met leegstaande en afgebrande huizen, junks en prostituees, en heel veel politie.’ Iets anders dat opviel, vertelt Klis, ‘is dat bij een bank juist mensen met weinig geld voor alle diensten moeten betalen. Anders dan rijkere mensen, krijgen ze ook een relatief forse boete als ze te weinig op hun rekening hebben staan. Dat gaat helemaal tegen mijn gevoel in.’ En dan is daar het bijkans heilige recht op wapenbezit waar zo moeilijk aan te tornen valt, al zijn de gevolgen desastreus.
Spannende tijden
Op nieuwsgebied zijn het van 2014 tot 2018 spannende jaren in de VS. In 2014 heeft de zwarte bevolking er genoeg van dat met sombere regelmaat zwarte mannen worden gedood door de (blanke) politie, terwijl ze niets strafbaars deden. Na de dood van Eric Garner bij New York als gevolg van verstikking door een nekklem, en die van de ongewapende Michael Brown, doodgeschoten door de politie in Ferguson, is de maat vol. De zwarte bevolking komt in opstand en er breken rellen uit. Hieruit komt de Black Lives Matter-beweging voort.
Parkland shooting
Ook vindt gedurende het verblijf van Klis en zijn echtgenote in 2016 de verkiezing plaats van Donald Trump tot 45ste president van de Verenigde Staten. ‘De verkiezingscampagne was al heel enerverend’, vertelt Klis. ‘Die deed me denken aan de opwinding bij het voetbal in Nederland.’ Gezien de unieke stijl van de nieuwe president bleef deze ook daarna een onuitputtelijke bron van nieuws. En toen was daar in 2018 op Valentijnsdag de shooting op de Marjory Stoneman Douglas High School in Parkland: zeventien mensen, voornamelijk leerlingen, worden doodgeschoten door de van school gestuurde 19-jarige Nikolas Cruz. Het is de bloedigste schoolshooting sinds in 1999 dertien mensen op de Columbine High School ten prooi vielen aan de wapens van twee leerlingen.
Het Second Amendment
"Veel Nederlanders denken dat de liefde voor wapens iets is van Amerikaanse gekkies, maar dat is helemaal niet zo."
Klis raakte geïntrigeerd door het fenomeen schoolshooting. ‘Ik ben het gaan uitdiepen en stuitte op mythes die ik wilde wegnemen. Veel Nederlanders denken dat de liefde voor wapens iets is van Amerikaanse gekkies maar dat is helemaal niet zo. Ook weldenkende mensen hebben een wapen in huis.’ Klis begon bij de oorsprong van het recht op wapenbezit, het Second Amendment, dat in 1791 werd toegevoegd aan de grondwet. Het kwam er in een tijd dat de politie nog uitgevonden moest worden. Hoewel de formulering niet heel helder is, heeft het hooggerechtshof het amendement tot twee keer toe uitgelegd als het recht van iedere (volwassen) Amerikaan om zichzelf te verdedigen met behulp van een wapen.
Weinig onderzoek naar gevolgen wapenbezit
Zelfs het wetenschappelijk onderzoek lijdt in de VS onder het denken over wapens. Klis: ‘Er is een wet aangenomen die het verbiedt onderzoek te doen naar wapens dat grondstof zou kunnen bieden voor anti-wapengroeperingen. De grote nationale volksgezondheidsorganisatie Disease Control & Prevention waagt zich überhaupt niet meer aan onderzoek naar wapengeweld. Alleen als bijprodukt van ander onderzoek komen er nog gegevens beschikbaar.’ De universiteiten zijn eveneens terughoudend. Klis: ‘Dé Harvardonderzoeker op het gebied van de gevolgen van wapenbezit, David Hemenway, vertelde me dat hij studenten ontmoedigt om een carrière te starten op dit vakgebied.’
Toch ziet Klis tekenen van een mogelijke kentering, net als de stemming zich tegen het roken heeft gekeerd. Klis: ‘Inmiddels zijn vier van de vijf Amerikanen voor in elk geval een strengere wapenwetgeving. Daarbij valt te denken aan beter antecedentenonderzoek en verhoging van de leeftijd waarop wapenbezit is toegestaan. Sportzaken stoppen met het verkopen van wapens. De NRA verliest ineens leden en verkeert financieel in zwaar weer. Wapenbezit lijkt minder vanzelfsprekend te worden.’
Wapenmacht
‘De wapenindustrie is erg machtig’, vertelt Klis, ‘en dat geldt ook voor de National Rifle Association (NRA) waarin vijf miljoen voorstanders van een ruime wapenwet zich hebben verenigd.’ Maar elk jaar komen 35.000 Amerikanen om door wapengeweld - denk aan de volledige bevolking van stadjes als Gorkum of Coevorden. En schoolshootings komen in de VS veel vaker dan wij in Nederland weten want alleen de grotere dringen hier door. Het risico dat je slachtoffer wordt van een wapen, neemt met een factor drie toe als er een wapen in huis is. Harde, veelzeggende feiten, stelt Klis.
Jongeren spraken zich uit
Belangrijk in deze ontwikkeling was de opstand van leerlingen na de Parklandshootings. ‘Onmiddellijk erna hebben zij hun stem luid en duidelijk laten horen, op allerlei bijeenkomsten en via slim gebruik van social media’, aldus Klis. ‘En kinderen kun je minder snel wegzetten als volwassenen. De vraag is wel of de beweging doorzet. De leerlingen worden ouder en gaan studeren. Blijven ze strijdvaardig, neemt de generatie na hen het over? Ik weet het niet.’ De shootings hebben geleid tot zware beveiliging van scholen en de kinderopvang. Klis en zijn vrouw kregen een zoontje in de VS en vroegen zich af of ze dat wilden voor hun kind. ‘Nee dus. Het was voor ons een belangrijke reden om, in augustus 2018, terug te keren.’ Klis begon na terugkomst aan zijn boek Generatie Columbine; opgroeien met school shootings in Amerika, dat op 25 april werd gepresenteerd.
Academische opleiding belangrijk
‘Ik heb heel veel aan mijn academische opleiding’, zegt het voormalig Catenalid Klis, ‘ook voor mijn boek. Ik vind het heerlijk om onderzoeksrapporten door te spitten. Headlines interesseren me niet zo, ik kijk liever naar de feiten erachter. Soms voel ik me meer historicus dan journalist.’ Een laatbloeier, noemt Klis zichzelf. Bijzonder voor iemand die op zijn 34ste al een correspondentschap in de VS, een boek en een kind op zijn naam heeft staan. ‘Ik bedoel dat het lang heeft geduurd om uit te zoeken dat journalistiek in brede zin het beste bij mij past. Daarom wilde ik in Leiden ook nog de master Journalistiek en Nieuwe Media doen. Maar omdat ik mijn draai vond heb ik die master niet afgemaakt. Ik was medewerker bij Mare, waar Arjen van Veelen mijn leermeester was, werkte bij de VARA aan wetenschapsjournalistiek en ging daarna naar de NRC. Mijn liefde ligt in de generalistische journalistiek, weet ik nu zeker.’
Tekst: Corine Hendriks
Mail de redactie
Bannerfoto Koen van der Velden: 'Reportage over de failliet gegane staalfabriek Bethlehem Steel in Bethlehem, Pennsylvania. Hier werden in de eerste helft van de twintigste eeuw de stalen balken geproduceerd die de skyline van Manhattan mogelijk maakten.'
Hans Klis
Generatie Columbine; opgroeien met school shootings in Amerika
Uitgeverij Podium
238 pp.
20,50 euro