Minder schaamte en schuld bij autisme of gehoorverlies, maar niet meer agressie
Adolescenten met autisme of gehoorverlies rapporteren minder gevoelens van schuld en schaamte dan andere leeftijdsgenoten. Toch blijkt de ‘corrigerende functie’ van schuld prima te werken, blijkt uit het proefschrift van Evelien Broekhof. Promotie op 4 juni.
Iedereen heeft zich wel eens geschaamd of schuldig gevoeld. Soms kun je met het schaamrood op de kaken staan omdat je iets fout hebt gedaan. Of je hebt een naar gevoel omdat je iemand pijn hebt gedaan. Maar deze emoties zijn niet alleen vervelend, want schaamte en schuld hebben een sociale functie. Door het tonen van schaamte of schuld communiceren we dat we het niet expres hebben gedaan of spijt hebben van onze actie. Schaamte en schuld zorgen er dus voor dat we niet ingaan tegen de normen en waarden van de maatschappij. Evelien Broekhof onderzocht specifiek de rol van schaamte en schuld voor de ontwikkeling van agressie tijdens de adolescentie.
De relatie met agressie
Uit het proefschrift van Evelien Broekhof blijkt dat schuld een belangrijke rol heeft in het voorkomen van agressie. Schuld zorgt ervoor dat adolescenten minder pestgedrag laten zien. Daarnaast leidt schuld tot minder proactieve agressie. Proactieve agressie is een ‘koudbloedige’ vorm van agressie met als doel om gewoon gemeen te zijn, de baas te willen spelen of enkel om er plezier aan te beleven.
Voor schaamte werd dit positieve effect op het voorkomen van agressie niet gevonden. Schaamte had zelfs een schaduwzijde. Schaamte hangt samen met meer reactieve agressie. Deze vorm van agressie is een reactie op provocatie. Schaamte zorgt er dus voor dat adolescenten terugslaan als zij worden uitgelokt, bijvoorbeeld als er over hen wordt geroddeld of als ze worden geduwd.
Minder toegang tot de sociale wereld
Schaamte en schuld worden vaak geleerd door communicatie met andere mensen. Niet iedereen heeft echter evenveel toegang tot sociale informatie. Adolescenten met een stoornis in het autistisch spectrum (ASS) en adolescenten met gehoorverlies hebben – om verschillende redenen – minder toegang tot de sociale wereld, die voor anderen zo vanzelfsprekend is. In het proefschrift van Evelien Broekhof is ook onderzocht of deze verminderde toegang invloed heeft op de ontwikkeling van schaamte en schuld en op de relatie van deze emoties op de ontwikkeling van agressie.
Uit het proefschrift van Evelien Broekhof blijkt dat adolescenten met ASS en adolescenten met gehoorverlies minder schaamte en schuld rapporteren in vergelijking met adolescenten uit de algemene populatie. Dit betekent dat toegang tot de sociale wereld belangrijk is voor de ontwikkeling van deze emoties. De relaties tussen schaamte, schuld en agressie zijn hetzelfde als in adolescenten uit de algemene populatie. Ondanks de lagere niveaus van schuld, lieten adolescenten met ASS en adolescenten met gehoorverlies over het algemeen niet meer agressief gedrag zien. ‘Dat is heel positief nieuws. Het betekent dat de ervaren schuldgevoelens, ondanks dat ze in mindere mate aanwezig zijn, ook in deze groepen een belangrijke functie heeft in het voorkomen van agressie.’
Aanknopingspunt
Volgens Broekhof is haar proefschrift onder andere bruikbaar als aanknopingspunt voor nader onderzoek. ‘Met name schuld blijkt een belangrijke emotie te zijn om de ontwikkeling van agressie te voorkomen. Er dient nog verder onderzocht te worden hoe deze nieuwe kennis over schuld ingezet kan worden in de preventie van agressie.’
Evelien Broekhof is momenteel postdoc bij de Vrije Universiteit. Ze werkt op een project van dr. Anders Schinkel over de rol van verwondering in het onderwijs.
Tekst: Jan Joost Aten
Beeld: Grey World via Flickr.
Mail de redactie