‘Van middeleeuwse letterkunde naar nieuwschecken is een doorlopende lijn’
Alumnus Peter Burger is - samen met zijn collega Alexander Pleijter - in Nederland de verpersoonlijking van het factchecken. ‘Het is een rechte lijn vanuit mijn studie.’
‘Van middeleeuwse letterkunde naar nieuwschecken is een doorlopende lijn’
Burger geeft een paar recente voorbeelden van het ‘schoonmaakwerk’ van de Leidse factcheckers. Dat zijn de ontmaskering van een Macedonische groep die aan de lopende band smakelijk nepnieuws creëerde om vervolgens flinke advertentie-inkomsten op te strijken. En de ontkrachting van de onware stelling dat het zogenoemde Marrakech-pact van de VN internationale migratie zou willen bevorderen en opname van migranten zou willen verplichten.
Pulpnieuws beter gelezen
Op de vraag wat Burger nog allemaal doet naast het factchecken, begint hij te lachen: ‘Dat we het erbij doen ligt dichter bij de waarheid. Ik geef, net als Alexander, bijvoorbeeld veel onderwijs bij Journalistiek & Nieuwe Media- minor en master. Wat we ook doen is onderzoek op basis van het factchecken.’ Dergelijk onderzoek, uitgevoerd in samenwerking met het Leiden Institute of Advanced Computer Science, leidde bijvoorbeeld tot de conclusie dat pulpnieuws veel beter gelezen en meer geliked wordt dan serieus nieuws van serieuze media. Daarnaast treden Burger en Pleijter vaak op in de media over factchecken.
Samenwerking met het Leidsch Dagblad
Nieuwscheckers, het team dat de factchecks uitvoert, valt onder het Leiden University Centre for Linguistics. Naast Burger en Pleijter maken onder meer twee student-assistenten en freelance journalist Sebastiaan van der Lubbe deel uit van het team. Ook de studenten van beide docenten krijgen het factchecken aangeleerd. Freelancer Van der Lubbe is aangetrokken voor de samenwerking met het Leidsch Dagblad. Dat leidde al tot een aantal scoops. Zo bleek het niet waar dat in Leiden inkomen correleert met autobezit, zoals een Leids politicus beweerde: in wijken met minder inkomen staan niet minder auto’s langs de stoeprand dan in duurdere wijken. Eerder werkte Nieuwscheckers.nl samen met Facebook, maar deze samenwerking moest worden beëindigd. 'Wel jammer’, zegt Burger. ‘De reden was dat de universiteit eventuele aansprakelijkheid financieel niet op zich kon nemen.’
Wie: Peter Burger (1961)
Opleiding: Nederlandse taal- en letterkunde (1979-1988)
Lid van een vereniging: Nee
Favoriete plek in Leiden: ‘Het achenebbisj stukje Haarlemmerstraat bij de Haven. Ik woonde daar in een studentenhuis met mijn vriendin, die nu mijn vrouw is, en vrienden met wie ik leerde schrijven.’
Succesvolle crowdfunding
‘De samenwerking met Facebook heeft zeker nut gehad’, meent Burger. ‘We hebben flink wat valse berichten die op het platform circuleerden kunnen checken en we kregen meer inzicht in de verdienmodellen van pulpnieuwsproducenten en in het beleid van Facebook.’
De nieuwste samenwerking betreft die met Nu.nl. Samen met de Leidse nieuwscheckers volgen de medewerkers van Nu.nl de campagnes van (Nederlandse) partijen en politici voor de Europese verkiezingen kritisch. Daarvoor werd een crowdfundingsactie op de universitaire website opgezet. En die slaagde: er werd meer opgehaald (12.460 euro) dan gevraagd (9.795 euro). ‘Met het geld kunnen we extra mensen inzetten die het nieuws en de social media over de EU-verkiezingen volgen, en beweringen daaruit checken.’ Het volgen van de EU-verkiezingscampagne heeft al geresulteerd in diverse artikelen op Nieuwscheckers.nl en ook Nu.nl brengt het. Zo zou Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, EU-critici willen weren uit de hoogste EU-ambten, zelfs als hun partijen een verkiezingsoverwinning boeken. Nieuwscheckers ontdekte dat het ging een om een verdraaide en aangevulde uitspraak die Juncker zeker niet als zodanig had gedaan.
Letterkundige
Burger is zelf geen taalkundige. Hij heeft Nederlands gestudeerd en studeerde af in de middeleeuwse letterkunde. Daarna werkte hij bij het Instituut voor Nederlandse Lexicologie dat inwoont bij de Leidse universiteit en de woordenlijst der Nederlandse taal opstelt. Daarnaast maakt het instituut andere woordenboeken, zoals een middeleeuws. Verder was Burger docent aan de School voor de Journalistiek in Utrecht en freelance journalist. Hij schreef veel over taal, onder meer voor het tijdschrift Onze Taal, alsook verhalen.
Broodjes aap
De huidige Leidse opleiding Journalistiek en Nieuwe Media waar Burger doceert is in het leven geroepen om afgestudeerden van de faculteit beter uit te rusten voor de arbeidsmarkt. Burger ging er vakken geven en kreeg vervolgens een aanstelling. Zijn onderzoek richtte (en richt) zich onder meer op het ontrafelen van broodje aap-verhalen die soms ineens rondwaren (en telkens weer terugkomen). Bijvoorbeeld dat gefrituurde kringspieren van varkens in Nederland worden verkocht als inktvisringen. Broodjes aap blijken vaak een lange houdbaarheidsdatum te hebben en in allerlei varianten in veel landen telkens weer op te duiken. Soms zijn ze zelfs eeuwenoud, en dan komt Burgers specialisatie – middeleeuws Nederlands – weer goed van pas. Burger publiceert zijn bevindingen in zijn blog De gestolen grootmoeder. ‘En factchecken is weer precies hetzelfde als broodjes aap natrekken’, zegt Burger stellig. ‘Ik doe het al sinds 1990.’
Niet alle feiten zijn controleerbaar
Het werk is er in die zin gemakkelijker op geworden dat de grote facilitator van het probleem nepnieuws – internet - tegelijkertijd ook de belangrijkste bron van informatie is om het nepnieuws te ontkrachten. ‘Er is zoveel te vinden’, aldus Burger. ‘Burgers kunnen zelf ook heel veel feiten zelf checken als ze twijfelen. Maar niet alles is controleerbaar. Als er geen feiten te vinden zijn, houdt het op.’ En veel zaken zijn wel waar, echter met een maar… Burger: ‘Vluchtelingen opvangen in hun eigen regio zou tien tot dertig keer goedkoper dan opvang in Nederland. Dat klopt, alleen wordt het beeld heel anders als je de kwaliteit van de opvang erin betrekt. Nieuwschecken is dus soms ook gewoon een feit van context voorzien.’ Zorgen heeft Burger ook. Zo is de bereidheid onder politici om een (op social media gedeeld) nepbericht te corrigeren of terug te trekken, klein. Ook bij nieuwsmedia is die bereidheid minder groot dan je zou mogen verwachten, hoewel het daar wel de goede kant uit gaat. In Nederland althans.
Veel is politiek
Wereldwijd lijkt een onwaarheid of zelfs een leugen veel mensen niks meer uit te maken. De Amerikaanse president Trump is volgens de Washington Post onlangs op zijn tienduizendste leugen betrapt en de Russische president Poetin ontkent elke aantijging richting Rusland al op voorhand, al ligt het bewijs voor het oprapen. En hun aanhangers lijken dat niet erg te vinden; ze nemen wat de persoon zegt met een korrel zout en blijven hem steunen. ‘Veel is politiek’, zegt Burger. ‘Zo ging al een hele tijd terug, rond 1990, het verhaal dat in de VS illegale handel in organen voorkwam. Dat werd gepromoot door de Russen om de Amerikanen zwart te maken. In 1995 kregen we een Amerikaan op bezoek die wilde weten wat we konden doen aan dit broodje aap. Niet veel dus.’
Burger is gelukkig met wat hij doet. ‘Alles wat de universiteit van ons vraagt zit erin’, zegt hij. ‘Onderzoek, onderwijs en valorisatie, én we leren de studenten, zoals dat heet, transferable skills. Goed lezen en bronnen onderzoeken, met de digitale middelen van nu.’
Tekst: Corine Hendriks
Mail de redactie