Met computersimulaties ontdekken waar de neanderthalers leefden
Met computersimulaties heeft archeoloog Fulco Scherjon in kaart gebracht waar en hoe neanderthalers in West-Europa hebben geleefd. Opvallend: ze kregen waarschijnlijk veel kinderen, en leefden in kleinere groepen dan gedacht. Promotie 28 mei.
De neanderthalers leefden ongeveer 400.000 tot 40.000 jaar geleden in Europa en Azië. Over de uitgestorven mensensoort, die gelijktijdig met de vroege moderne mens leefde, bestaan nog veel vragen. In welke gebieden kwamen ze bijvoorbeeld voor? En hoe leefden ze? HomininSpace, het computerprogramma dat archeoloog Fulco Scherjon maakte, geeft hier suggesties voor. Zo liet hij het programma de vraag verkennen of de neanderthalers wel of niet in Engeland hebben geleefd. ‘Van sommige perioden is bekend dat ze er toen waren, van andere perioden weten we het nog niet. Er kwam uit dat het onwaarschijnlijk is dat ze in die periodes niet in Engeland waren’, vertelt hij. Oftewel: de kans is groot is dat de neanderthalers er toen zijn geweest.
3,3 miljard neanderthalerjaren gesimuleerd
Scherjon voerde in HomininSpace de gegevens van 83 archeologische neanderthalervindplaatsen in West-Europa in, met in totaal 470 exacte dateringen van hun aanwezigheid. Het simulatiegebied betrof vooral Frankrijk omdat vooral hier veel vondsten zijn gedaan. Deze gegevens gebruikte het systeem om te vergelijken met de simulatieresulaten. Het programma voerde ongeveer 40.000 simulaties uit, waarbij in totaal bijna 3,3 miljard neanderthalerjaren zijn gesimuleerd. Er bestaan al meer simulatieprogramma’s van neanderthalers, maar het unieke van HomininSpace is dat het zelf op zoek gaat naar het model dat de beste matches produceert, vertelt Scherjon. ‘Op basis hiervan geeft het programma het meest aannemelijke antwoord. Het zegt niet: "Zo waren de neanderthalers" maar: "Het is aannemelijk dat de neanderthalers toen hier waren of op deze wijze leefden".’
Neanderthaler had hoog geboortecijfer
Wat de simulatieresultaten ook suggereren, is dat de neanderthalers in hun relatief korte leven waarschijnlijk veel nakomelingen kregen. ‘Volgens mijn model is een geboortecijfer van veertig procent aannemelijk. Dat betekent dat veertig procent van de vrouwen in een jaar een kind krijgt. Dat is best hoog. Om dit verder uit te zoeken, kun je kijken of dit cijfer strookt met andere archeologische data. Aan bepaalde lijnen op de tanden is bijvoorbeeld te zien of neanderthalers stressmomenten hebben gehad. Als een vrouw in haar leven zes kinderen heeft gekregen, en dus zes keer baringspijn heeft gehad, zou je dat wellicht aan het gebit kunnen aflezen.’
Kleine, kwetsbare groepen
Ook waarschijnlijk is dat de neanderthalers rondtrokken in relatief kleine groepen. ‘In de literatuur vind je groepgroottes terug van zo’n 25’, verklaart de archeoloog. ‘Maar de simulaties doen vermoeden dat een aantal van tien tot twaalf personen aannemelijker is. Waarschijnlijk bestond zo’n groep uit zo’n twee à drie volwassen vrouwen, twee à drie volwassen mannen en een paar kinderen. Zo’n groepsgrootte is opmerkelijk, want zulke kleine groepen zijn kwetsbaar.’
Ook voor andere onderzoekers
Scherjon wil HomininSpace nu beschikbaar stellen voor anderen. ‘Het programma is generiek opgezet, dus je kunt het ook gebruiken voor analyses van andere mensachtigen of andere toppredatoren - dieren bovenaan de voedselketen. We gaan HomininSpace open access publiceren, via de universiteit en via OpenABM, een website waar wetenschappelijke modellen worden gedeeld. Ik hoop zeker dat ook andere onderzoekers HomininSpace gaan gebruiken.’
Tekst: Carin Röst