‘Gezondheid en ziekte zijn een continuüm geworden’
Hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers is trekker van het landelijke programma Health and Wellbeing én van het gelijknamige Leiden-Delft-Erasmus-programma. De bedoeling is technologie voor de gezondheid van mensen laten werken. Op dit thema wordt in LDE verband al lang samengewerkt.
‘De verwachting is dat in 2040 de helft van de Nederlanders chronisch ziek is,’ zegt Andrea Evers, ‘en nu al is duidelijk dat de belangrijkste oorzaak ligt in leefstijl.’ Bekend is ook dat mensen die al een chronische ziekte hebben, zoals diabetes, een nierziekte of reuma, gevoeliger zijn voor bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. Evers: 'Leefstijl is dus heel belangrijk. Om interventies dan heel breed toegankelijk te kunnen maken, heb je digitale tools nodig.'
Gedragsverandering
‘Inmiddels,‘ stelt Evers, ‘is gebleken dat een opgeheven vinger niet werkt als je het gedrag van mensen wilt veranderen. Je moet het aantrekkelijk maken, bij de persoon beginnen en iets op maat aanbieden. En het gedrag dat je wilt zien belonen.’ Evers denkt aan projecten als Benefit for all, een individueel gezondheidsportaal, gefinancierd door de Hartstichting en ZonMW, dat ze momenteel samen met onderzoekers van het LUMC, de TU Delft en de Erasmusuniversiteit (LDE) in een nationaal consortium wil realiseren. ‘Alleen al als je rondkijkt in dat portaal kun je sparen voor een stappenteller of een bloedrukmeter, of met korting kopen bij een heleboel winkels. Dit is dus ook een prachtig voorbeeld van een publiek-private samenwerking.’ En het portaal kan ook gebruikt worden voor communicatie tussen de patiënt en zijn/haar arts of andere zorgverlener.
Persoonsgerichte behandeling
‘Ten tweede,’ zo vervolgt Evers, ‘wordt de gezondheidszorg steeds sterker op de persoon toegesneden, personalized medicine noemen we dat. Uit onderzoek is gebleken dat een groep patiënten met een bepaalde aandoening niet geholpen is met een en dezelfde behandeling. Wat bij de een aanslaat, slaat bij de ander niet aan. Daar vloeit uit voort dat op het niveau van de patiënt bekeken, een deel van een behandeling, inclusief de inzet van medicijnen, niet doelmatig is en niet effectief voor die ene patiënt. En ten derde kun je digitale technieken inzetten om 24/7 zorg op maat te bieden. Door steeds te blijven meten kun je vaststellen waarop een patiënt goed reageert en waarop niet en daar de aanpak meteen op aanpassen.’
Nieuwe uitgangspunten voor zorg
Evers denkt dus dat er nog meer van dit soort projecten in het vat zitten. Ze wil in het kader van Health and Wellbeing een netwerk bouwen van onderzoekers die mogelijkheden en meerwaarde zien in de samenwerking van experts van de drie universiteiten op het gebied van gezondheid en welzijn. Evers benadrukt dat het project Health and Wellbeing fundamenteel andere uitgangspunten heeft dan gebruikelijk is in de reguliere gezondheidszorg. ‘We leren uit onderzoek steeds meer wat werkt en wat niet. Dat moet je als richtsnoer nemen.’ Ook vraagt de veranderde maatschappij om een andere benadering van mensen. ‘In de eerste plaats moet de aanpak citizen based zijn, we vertrekken nadrukkelijk vanuit de burger. Veel patiënten willen geen patiënt meer zijn maar uitgaan van de mogelijkheden die ze nog hebben. Gezondheid en ziekte worden steeds meer een continuüm dat verweven raakt met het leven van alledag.’
Kwetsbare groepen
Een vraag is: grijp je met allerlei vormen van digitale (doe het zelf) gezondheidszorg niet net naast de groepen die het hardst een wakend oog nodig hebben, zoals ouderen, en immigranten die de taal nog niet machtig zijn? ‘Ja,’ antwoordt Evers, ‘dat risico is er, en daar denken we dan ook hard over na. Voor kwetsbare groepen ontwikkelen we een aparte benadering binnen een recent aan ons toegekend Medical Delta-programma. Die behelst een soort richtlijn voor eHealth en zelfmanagment-interventies in moeilijk bereikbare groepen.’
Ambitieuze plannen
De LDE-plannen voor Health and Wellbeing zijn ambitieus. ‘We streven naar bruikbare technieken, naar producten waar mensen iets aan hebben en waar de zorg echt beter van wordt’, zegt Evers. ‘In de LDE-samenwerking willen we voorop lopen met een interdisciplinair aanpak die niet alleen een behandeling verbetert, maar ook bijdraagt aan diagnostiek en preventie.’
Op donderdag 26 september vindt in Museum Volkenkunde in Leiden het eerste congres over het thema Health and Wellbeing plaats: Mind your data. Het onderwerp van het congres is regelgeving rond e-health, onderzoek en zorg – zoals met betrekking tot privacy. ‘Daar loopt iedereen tegenaan’, aldus Evers.
Overkoepelend project Digitale Samenleving
Hoewel het een complex verhaal is, wil Evers graag wat kwijt over de achtergrond van het project Health and Wellbeing. De bron, vertelt ze, is de wens van de Nederlandse universiteiten om de krachten te bundelen op één gezamenlijk thema die resulteerde in het maatschappijbrede project Digitale Samenleving van de VSNU. Ter invulling daarvan vaardigde elke universiteit drie wetenschappers af om de mogelijkheden en maatschappelijke behoeften op een rij te zetten. Een van hen was Evers. Samen met hoogleraren van de andere universiteiten inventariseerde ze bij de verschillende faculteiten welke thema’s met betrekking tot de Digitale Samenleving hun aandacht hebben. Deze aanpak leidde tot zeven generieke thema’s binnen het overkoepelende thema Digitale Samenleving. Eén daarvan was Health en Wellbeing. De universiteiten konden zelf de thema’s kiezen waaraan ze zich wilden verbinden. Health en Wellbeing bleek populair want maar liefst acht universiteiten schreven erop in. Allemaal wezen ze een hoogleraar aan als trekker.
Pleitbezorger van samenwerking
Evers werd, namens Leiden, Delft en Rotterdam, een van de landelijke trekkers van Health and Wellbeing. Ze is een uitgesproken pleitbezorger van samenwerking. ‘Samen kun je zoveel meer.’ De acht hoogleraren van het landelijke thema Health and Wellbeing komen regelmatig samen en sinds kort ook een eigen website en nieuwsbrieven. ‘Het is echt een fantastische groep’, vindt Evers. ‘En achter elke hoogleraar gaan natuurlijk veel meer wetenschappers schuil, want ieder heeft een eigen team. De postdocs hebben ook reguliere overleggen met elkaar; zij coördineren de dagelijkse zaken.’
Medical Delta
‘Een gebied waarop we in LDE-verband al lang samenwerken is digitale techniek in de zorg’, zegt Evers. ‘De samenwerking op dat gebied tussen de drie universiteiten heeft al een vrij lange geschiedenis in de vorm van Medical Delta.’ Recentelijk hebben de drie LDE-rectoren nieuwe gezamenlijke strategische thema’s vastgesteld. Health Society was er een en Digital Society een ander. Evers: ‘Die sluiten geweldig aan bij ons Health and Wellbeing programma. Er leven al ideeën en plannen. Er zou bijvoorbeeld een koppeling gemaakt kunnen worden met Healthy Universities, waarbij we de gezondheid en het welzijn van onze eigen medewerkers en studenten centraal stellen. De Universiteit Leiden was in 2018 de eerste Nederlandse universiteit die zich aansloot bij het internationale Healthy Universities-initiatief en het zou fantastisch zijn om daar nu ook de andere twee in mee te nemen.’
Dit is het eerste artikel in een reeks over het programma Digital Society, Health and Wellbeing.
Tekst: Corine Hendriks
Mail de redactie