Opkomst drones noopt tot herziening oorlogsrecht
Ze zijn nauwelijks nog weg te denken uit het beeld van hedendaagse oorlogsvoering: onbemande luchtvaartuigen, oftewel drones. Ze werden onder meer ingezet bij de oorlog in Irak en in Afghanistan. Past de inzet van deze drones in het oorlogsrecht van tegenwoordig? James Welch verdedigt zijn proefschrift hierover op 21 maart.
Welch had twee beweegredenen om onderzoek te doen naar de juridische status van drones, vertelt hij. 'Ten eerste ben ik persoonlijk geïnteresseerd in het onderwerp en ten tweede had ik het idee dat er een leemte zat in de literatuur en de kennis over het onderwerp. Ik wil met mijn onderzoek een discussie op gang brengen over een relatief onderbelicht maar toch cruciaal aspect van internationaal recht, preciezer oorlogsrecht. Daarnaast lag er een uitdaging om de polarisatie rondom robotisering van oorlogsvoering in het algemeen en gewapende drones in het bijzonder aan te pakken.'
Aanvankelijk stonden in het onderzoek de juridische, ethische en strategische aspecten van de inzet van drones bij oorlogsvoering centraal. 'Maar gaandeweg werd het mij duidelijk dat om iets aannemelijks te kunnen zeggen over drones, ik ook het fenomeen dat leidde tot het bestaan ervan moest bestuderen: terrorisme. Internationaal terrorisme is een juridisch grijs gebied en is niet eerder op samenhangende wijze onderzocht.'
Rol van de CIA
Een groot deel van mijn onderzoek draaide om een bestudering van bestaande literatuur en interviews met materiedeskundigen in het veld. 'Dit materiaal vulde ik aan met kennis uit eigen ervaring en waarnemingen uit de periodes dat ik in Irak (2010) en Afghanistan (2012) zat. Tegen de tijd dat het project bijna afgerond was, werd het duidelijk dat men niet over drones kon spreken zonder ook, tenminste tot op zekere hoogte, een groot aantal andere onderling gerelateerde onderwerpen aan te pakken, zoals de rol van de CIA in oorlogsvoering met drones, het punt van burgerslachtoffers, de beginselen van zelfverdediging, intentie en dreiging, het doelgerichte moordproces en autonomie, om er maar een paar te noemen.'
Een van de belangrijkste conclusies uit het onderzoek is de vaststelling dat de huidige oorlogswetten niet toereikend zijn om deze nieuwe vorm van transnationaal gewapend conflicten, waar de wereld op dit moment mee geconfronteerd wordt, aan te pakken. 'Het is een understatement om te zeggen dat mijn stellingname niet zonder controverse is. Maar dit gezegd hebbende: anders denken betekent niet automatisch dat je ernaast zit.'
Tribunaal
Het oorlogsrecht moet volgens Welch dus opnieuw worden bekeken en drastisch worden herzien of vervangen. 'Ook tweede stel ik voor dat er een nieuwe rechtspersoonlijkheid in het leven wordt geroepen voor terroristische organisaties die als een staat georganiseerd zijn, die ik 'SIE's' (staat-achtige internationale entiteiten) heb genoemd. Ze bezitten dezelfde eigenschappen als een staat en zouden dan als SIE door een internationaal tribunaal berecht kunnen worden.'
Welch beseft dat zijn aanbevelingen drastisch zijn en veel tijd zouden kosten. 'Het veranderen van oorlogswetten die al lang bestaan is geen project dat je licht kunt opvatten. Er bestaat veel weerstand tegen deze opvatting. Er moet een adequaat kader komen om die wetten te kunnen veranderen, mocht dat het pad zijn dat we willen bewandelen. Het voordeel van academisch onderzoek is dat het de status-quo in twijfel kan trekken en het debat over het onderwerp stimuleert. Het doel van dit onderzoek is dan ook om meer onderzoek, discussie en uiteindelijk actie op dit controversiële onderwerp aan te moedigen. Het feit dat we terroristen niet op dezelfde manier kunnen bestrijden als een leger, betekent dat we in feite vechten met één arm vastgebonden op de rug.'
Promotor prof. dr. P.B. Cliteur over het onderzoek van James Welch:
'De Amerikaanse promovendus James Welch hoopt donderdag te promoveren op een proefschrift over 'drones'. Meer in het bijzonder: bewapende drones. Drones zijn onbemande vliegtuigen, soms heel klein, die op afstand bestuurd kunnen worden. Zij kunnen gebruikt worden voor vele zaken, ook voor militaire doelen. Is dat verantwoord? Is het verantwoord 'juridisch', volgens de normen van het internationaal recht? Is het verantwoord 'moreel', dat wil zeggen volgens de normen van de moraal?
Intuïtief voelt het een beetje als 'valsspelen'. Wie door een drone wordt uitgeschakeld heeft geen kansen gehad, zoals je die hebt in een gevecht van man tot man. Maar is dat zo bijzonder in een oorlog? Soms vechten in gewone oorlogen ook kleine legers tegen grote legers, legers met slechte bewapening tegen legers met geavanceerde bewapening. Is het gebruik van drones dan wel iets wezenlijk nieuws?
Welch komt tot de stelling dat hoewel het gebruik van drones juridisch en moreel gerechtvaardigd kan zijn, de inzet van drones niettemin strategisch wel eens niet zo verstandig kan zijn.'