Hoe verder zonder Amerikaanse dominantie?
De Amerikaanse heerschappij op het wereldtoneel komt ten einde. Dat zei hoogleraar Amitav Acharya op 5 februari tijdens een gastcollege in Den Haag. ‘Maar daarmee vervalt de wereld heus niet meteen in chaos.’
Het jaar 2014 was een opmerkelijk moment voor een boekpresentatie over het verval van de liberale wereldorde. Barack Obama was aan zijn tweede presidentstermijn bezig, Hillary Clinton was zijn gedoodverfde opvolger, en Donald Trump werd versleten voor een gek die in de coulissen stond te schreeuwen. Toch kwam Acharya – hoogleraar aan de American University in Washington – uitgerekend in dat jaar - met zijn boek The End of American World Order. Kortstondig was hij een roepende in de woestijn. Dat duurde maar heel even.
Liberale wereldorde wankelt
Na de verkiezingszege van Trump gingen alle alarmbellen af. Onder de noemer America first stelde hij oude bondgenootschappen ter discussie, begon hij handelsoorlogen en stapte hij uit nucleaire verdragen. De liberale wereldorde – opgetuigd onder Amerikaanse leiding – begon al snel te wankelen. Ineens was het boek van Acharya actueler dan ooit.
‘Er leefde voor de verkiezing van Trump geen gevoel van discontinuïteit,’ zei Acharya in een bomvolle zaal op de Haagse campus. Hij sprak daar op uitnodiging van het LeidenAsiaCentre en Beatrix Campbell, universitair docent Internationale Betrekkingen aan het Leiden University College. ‘Maar al gauw merkte je dat het multilateralisme, de internationale betrekkingen en de onderlinge economische afhankelijkheid ingeperkt werden.’
The global south
Maar is het erg dat deze liberale orde en de Amerikaanse dominantie langzaam afbrokkelen? Niet per se, meent Acharya. Allereerst omdat die orde lang niet zo liberaal was als de naam doet vermoeden. De Verenigde Staten kozen zelf regelmatig autocratieën boven democratieën, bijvoorbeeld door kolonelsregimes in Latijns-Amerika te steunen. Het maakte de wereldorde bovendien niet bepaald ordelijk.
Onder die ‘platte’ Amerikaanse dominantie ligt een liberale orde die we samen geschapen hebben, betoogde Acharya. Het waren regelmatig niet-Westerse landen die de wereld een stukje beter hebben gemaakt, bijvoorbeeld door liberale principes in VN-verdragen te agenderen. ‘The global south [ontwikkelingslanden, red.] was medeverantwoordelijk voor het scheppen van de wereld van vandaag de dag. Er is dan ook geen reden om aan te nemen dat een meer gefragmenteerde wereld zonder Amerikaanse dominantie in chaos zal vervallen.’
Europese Unie
Na afloop van de lezing werd Acharya stevig aan de tand gevoeld. Niet alleen door een aantal van de honderden studenten in de zaal, maar ook door een all-female panel van Leidse en Haagse wetenschappers. Karen Smith, Maxine David en Karoline Pomorska vroegen de van oorsprong Indiase wetenschapper onder meer hoe de Europese Unie in dit verhaal past. In zijn antwoord vergeleek Acharya de EU met de Verenigde Staten. ‘De EU kan soms arrogant zijn. Ze wil haar liberale werkwijze graag exporteren naar andere landen, zoals de VS ook hebben gedaan. Dat wekt wrevel bij andere landen. De EU is een enorme inspiratie voor andere landen, maar probeert te graag een model te zijn.’