Open access-boeken leveren aanzienlijk meer lezers en iets meer citaties op
Wetenschappers die hun boeken gratis online aanbieden bereiken veel meer lezers en worden iets vaker geciteerd. Opvallend genoeg is er op de verkoop van de papieren versies nauwelijks een positief of negatief effect. Dat concludeert promovendus Ronald Snijder. Promotie op 29 januari.
Onderzoekers worden zo’n tien procent meer geciteerd door vakgenoten in publicaties dan auteurs die hun boeken met vergelijkbare onderwerpen niet aanbieden via open access-platforms. Vrij toegankelijke boeken worden volgens Snijder veel gedownload door lezers buiten de academische wereld. Bijna 45 procent van de onderzochte downloads kwam niet vanuit een academische organisatie. Er is al veel onderzoek gedaan naar de effecten van gratis online artikelen, maar dat gold niet voor het open access aanbieden van wetenschappelijke boeken. Snijder is wereldwijd een van de eersten die de gevolgen onderzocht.
Wereldwijd bereik
De buitenpromovendus keek ook naar de effecten van open acces-boeken in niet-westerse landen als India, China en Indonesië. Hieruit blijkt dat wetenschappelijke boeken in deze landen inderdaad veel vaker gedownload worden dan boeken die niet vrij toegankelijk zijn. ‘Open access zorgt er dus echt voor dat wetenschap overal ter wereld toegankelijk is’, aldus Snijder.
Nauwelijks effect op verkoop
Opvallend genoeg blijkt dat het gratis beschikbaar stellen van online boeken nauwelijks waarneembare effecten heeft op de verkoop van de papieren versies. ‘De aanname dat open access publiceren voor veel gratis publiciteit zorgt waardoor lezers juist het boek gaan kopen, lijkt niet op te gaan.’ Maar er is ook geen waarneembaar negatief effect: de verkoop keldert niet of nauwelijks als er een gratis online exemplaar is. Dat komt waarschijnlijk omdat de online lezers deels een ander publiek zijn, vermoedt Snijder. Veel online lezers zijn bijvoorbeeld studenten of geïnteresseerden buiten de academische wereld. Offline lezers kopen de boeken voor hun eigen academische werk of instituutsbibliotheek.
Vertrouwen
Een boek gratis online aanbieden leidt niet automatisch tot optimaal gebruik, benadrukt Snijder. ‘De meeste mensen vertrouwen op filtermechanismen om het kaf van het koren te scheiden.’ Dat zijn bijvoorbeeld bibliotheekcatalogi, vermeldingen op sociale media, gespecialiseerde websites of blogs van invloedrijke auteurs. ‘Het gebruik en succes van open access-boeken wordt dus voornamelijk bepaald door taal, onderwerp, infrastructuur en vertrouwen.’